بازنمایی گفت‌مان شعری ارغوان، سرودۀ سایه: (براساس روی‌کرد فرکلاف)

پریسا نصیری; ناصر علیزاده

doi:10.58342/ghalibqj.V.12.I.3.1

نویسندگان

پریسا نصیری دانش‌گاه/ پوهنتون علّامه طباطبائی https://orcid.org/0000-0002-1160-6986
دکتر ناصر علیزاده خیاط دانش‌گاه/ پوهنتون شهید مدنیِ‌آذر بایجان https://orcid.org/0000-0002-0486-4610

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.12.I.3.1

واژه‌گانِ کلیدی:

شعرِ معاصر، هوشنگ ابتهاج، ارغوان، تحلیل‌ گفت‌مان، فرکلاف

چکیده

تحلیل گفت‌مانِ انتقادی، یکی از نظریه‌های مطرح در حوزۀ نقد ادبی است، که امروزه توجه بسیاری از پژوهش‌گرانِ زبان و ادبِ فارسی را برانگیخته است. این نظریه، با بررسی مطالعات تجربی میان تحولات اجتماعی و فرهنگیِ قلم‌روهای گوناگون جامعه و گفت‌مان‌های موجود در آن، ضمن بیان رابطه میان ملاک‌های درونی و بیرونی متن، قدرت مسلط جامعه‌یی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته است، مورد بررسی قرار می‌دهد. فرکلاف یکی از نظریه‌پردازان در حوزۀ گفت‌مان انتقادی است، که برای نظریۀ خود سه سطح را در نظر دارد. در سطح اول، براساس دستور نقش‌گرای هلیدی، به بررسی ساختار متن می‌پردازد؛ در سطح دوم، که تفسیر نام دارد، به بررسی بافت موقعیتی و بینامتنیِ به‌کاررفته در متن نظر دارد و در سطح سوم،‌ تبیین به بررسی عوامل شکل‌گیری، ایدیولوژی و تأثیرات گفت‌مان می‌پردازد؛ ازجانبی، هوشنگ ابتهاج، یکی از شاعران برجسته در ادبیات معاصر فارسی‌است، که به ترسیم اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در اشعارش پرداخته و واکاوی آثارش براساس روی‌کرد انتقادی و تحلیل گفت‌مان، دست‌آوردهای قابل توجهی را در اختیار ما قرار می‌دهد. در پژوهش حاضر برآن بودیم تا گفت‌مان‌های سیاسی و اجتماعی موجود در شعر ارغوان را بررسی کنیم و به این مهم دست یابیم که گفت‌مان‌های مطرح در شعر ارغوان کدام است و مؤلفه‌های موجود در این شعر تا چه اندازه با گفت‌مان انتقادی فرکلاف قابل پی‌گیری است؟ برای رسیدن به ‌هدف، با استفاده از روی‌کرد فرکلاف، به‌شیوۀ تحلیلی-توصیفی، داده‌ها را تهیه نموده‌ایم. یافته‌های ما از پژوهش، نشان می‌دهند: ابتهاج، با روایتی شاعرانه به بیان مسائلی چون نابرابری، بی‌عدالتی، وضعیت فرهنگی و سیاسی در شعر ارغوان پرداخته و با تقویت روحیۀ استقلال‌طلبی، آزادی و میل به مقاومت و ایستاده‌گی، به زنده‌گی و گفت‌مان تغییر در جامعۀ خود و بشریت امید دارد.

شناخت‎‌‌نامۀ نویسنده‌گان

پریسا نصیری، دانش‌گاه/ پوهنتون علّامه طباطبائی

دانش‌جوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌کده/ پوهنځی ادبیات و زبان‌های خارجی، دانش‌گاه/ پوهنتون علّامه طباطبائی، تهران، ایران

دکتر ناصر علیزاده خیاط، دانش‌گاه/ پوهنتون شهید مدنیِ‌آذر بایجان

استاد تمام گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌کده/ پوهنځی ادبیات و علوم انسانی، دانش‌گاه/ پوهنتون شهید مدنیِ‌آذر بایجان، تبریز، ایران

سرچشمه‌ها/ منابع

آقا‌گل‌‌زاده، فردوس. (1385). ‌تحلیل گفت‌مان انتقادی‌. تهران: علمی و فرهنگی.

آقاگل‌زاده، فردوس. (‌1391). «توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدیولوژیک در تحلیل گفت‌مان انتقادی». ایران: فصل‌نامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. شمارۀ دوم.‌ صص 1-19.

آقا‌گل‌زاده، فردوس؛ غیاثیان، مریم. (1386). «روی‌کردهای غالب در تحلیل گفت‌مان انتقادی». ایران: مجلۀ زبان و زبان‌شناسی. 3(5). صص 39-54.

ابتهاج، هوشنگ. (1386). تاسیان، تهران: نشر کارنامه.

بشیریه، حسین. (1392). ‌دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران دورۀ جمهوری اسلامی‌. چ‌ ششم. تهران: ‌نگاه معاصر.

تاجیک، محمدرضا. (1383). «گفت‌مان، پادگفت‌مان و سیاست». تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.

جهانگیری، جهانگیر؛ بندرریگی‌زاده، علی. (1392). «زبان، قدرت و ایدئولوژی در روی‌کرد انتقادی فرکلاف به تحلیل گفت‌مان». ایران: پژوهش سیاست نظری. شمارۀ 14، صص 57-82.

جهانی‌نسب، احمد. (1401). «جای‌گاه دال مرکزی در تحلیل گفت‌مان انتقادی با تأکید بر روی‌کرد نورمن فرکلاف». ایران: نشریۀ مطالعات علوم اسلامی انسانی. 8(29). صص 105-94.

سجادی، حمید. (1390). «تحلیل گفت‌مان». ایران: نشریۀ کتاب ماه علوم اجتماعی. 37. صص 122 تا 127‌.

شهابی، احمد. (1397).«بررسی و تحلیل مضامین و درون‌مایه‌های شعر هوشنگ ابتهاج با تأکید بر عناصر پایداری». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. به‌ ره‌نماییِ عبدالله حسن‌زاده میرعلی. دانش‌گاه سمنان. سمنان. ایران.

صادقی، سهیلا؛ میرزایی، علی. (1397). «بررسی زبان‌شناختی نفثةالمصدور اثر شهاب‌الدین محمد زیدری با روی‌کرد تحلیل گفت‌مان انتقادی». ایران: فصل‌نامۀ زبان‌شناسی اجتماعی.‌ شمارۀ سوم، صص 9-21. https://doi.org/10.30473/il.2019.39888.1124

عضدانلو، حمید. (1380). ‌گفت‌مان و جامعه‌.‌ تهران: نی.

فرای، نورتروپ. (1377). ‌تحلیل نقد. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فرکلاف، نورمن. (1379). ‌تحلیل گفت‌مان انتقادی گفت‌مان. ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و دیگران. ویرایش: محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

کوهی‌مقدم، پروین. (1394). «بررسی سیر تحول فکری هوشنگ ابتهاج و بازتاب آن در اشعارش». پایان‌نامة کارشناسی ارشد. به‌ره‌نمایی عبدالناصر نظریانی. دانش‌گاه ارومیه. ارومیه، ایران.

محسنی، محمدجواد. (1391). «جستاری در نظریه و روش تحلیل گفت‌مان فرکلاف». ایران: مجلۀ معرفت فرهنگی اجتماعی. 3(3). صص 63-86.

یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز، (1389). «نظریه و روش در تحلیل گفت‌مان». ترجمۀ هادی جلیلی. چ‌ ششم. تهران: نی.

References

Agah Gol Zadeh, F. (2006). Critical Discourse Analysis. Tehran: Elm-o-Far hangi Publishers. (Persian).

Ebtehaj, H. (2007). Tasyan. Tehran: Kar name Publishers. (Persian).

Agah Golzadeh, F. & Ghayathian, M. (1386). Dominant Approaches in Critical Discourse Analysis. Iran: Journal of Language and Linguistics, 3(5), 39-54. (Persian).

Agah Gol Zadeh, F. (2012). Description and Explanation of Ideological Language Constructs in Critical Discourse Analysis. Iran: Journal of Comparative Language and Literature Studies, 2, 1-19. (Persian).

Beshiriyeh, H. (2013). Introduction to Political Sociology in the Era of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Contemporary Negahe Moaser. (Persian).

Tajik, M. (2004). Discourse, Counter-Discourse, and Politics. Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. (Persian).

Jahan giri, J., & Bandargi-Zadeh, A. (2013). Language, Power, and Ideology in Fairclough's Critical Discourse Analysis. Iran: Journal of Theoretical Politics, 14, 57-82. (Persian).

Jahan girinesbou, A. (2022). The Central Role of the Signifier in Critical Discourse Analysis with an Emphasis on Norman Fairclough's Approach. Iran: Journal of Islamic and Human Sciences, 8(29), 105-94. (Persian).

Sajjadi, H. (2011). Discourse Analysis. Iran: Book of the month of economic sciences, 37, 122-127. (Persian).

Shahabi, A. (2018). Examination and Analysis of Themes and Inner Meanings in Houshang Ebtehaj's Poetry with an Emphasis on Elements of Stability. Master's thesis, Semnan University, Semnan, Iran. (Persian).

Sadeghi, S., & Mirzaei, A. (2018). Sociolinguistic Analysis of Nafseh Al-Masadur by Shahab al-Din Mohammad Zidari using Critical Discourse Analysis. Iran: Journal of Sociolinguistics, 3, 9-21. (Persian).

Azdandloo, H. (1380). Discourse and Society. Tehran: Ni Publishing. (Persian).

Fraser, N. (1998). Critical Analysis. Translated by Saleh Hosseini. Tehran: Nilofar Publishing. (Persian).

Fairclough, N. (2000). Critical Discourse Analysis: The Discourse of Discourse. Translated by Fatemeh Shayesteh Piran et al. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, Office of Media Studies and Research. (Persian).

Kouhi maghdam, P. (2015). An Investigation into the Intellectual Evolution of Houshang Ebtehaj and Its Reflection in His Poetry. Master's thesis, Urmia University, Urmia, Iran. (Persian).

Mohseni, M. (2012). An Essay on Fairclough's Theory and Method in Discourse Analysis. Iran: Journal of Cultural and Social Knowledge, 3(3), 63-86. (Persian).

Jorgensen, M., & Phillips, L. (2010). Theory and Method in Discourse Analysis. Translated by Hadi Jalili. Tehran: Ney Publishing. (Persian).