مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقیِ فراملّی با تأکید بر کُد جزای افغانستان و اساس‌نامۀ دیوان کیفریِ بین‌المللی

حسین‌داد کامران

doi:10.58342/ghalibqj.V.14.I.1.8

نویسندگان

حسین‌داد کامران دانش‌جوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانش‌کده/ پوهنځی حقوق، دانش‌گاه/ پوهنتون بین‌المللی اهل‌بیت (ع)، تهران، ایران و هیئت‌علمی دیپارتمنت حقوق، پوهنځی/ دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی، پوهنتون/ دانش‌گاه خاتم‌النبیین(ص)، غزنی، افغانستان https://orcid.org/0009-0003-1845-211X

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.14.I.1.8

واژه‌گانِ کلیدی:

مسؤولیت کیفری، اشخاص حقوقی، اشخاص حقوقی فراملّی، کُد جزای افغانستان، اساس‌نامۀ دیوان کیفریِ بین‌المللی

چکیده

اشخاص حقوقی در عرصۀ مسؤولیت کیفری دارای سابقۀ تاریخی طولانی نبوده و در چند دهۀ اخیر وارد ادبیات حقوق کیفری شده است. در مورد انتساب مسؤولیت بر‌ این اشخاص اتفاق نظر وجود نداشته و دیدگاه‌های متفاوت میان اندیشه‌مندان حقوقی مطرح گردیده است. قانون‌گذار افغانستان با‌توجه به دیدگاه‌های مختلف، روی‌کرد خود را بیش‌تر به نظریۀ کارفرما و مافوق تبیین کرده است؛ از‌این‌رو، اشخاص حقوقی را از یک‌جهت می‌توان به داخلی و فراملّی تقسیم کرد، که سازمان‌های بین‌المللی مصداقی از اشخاص حقوقی فراملّی دانسته می‌شوند. از آن‌جایی‌که سازمان‌های بین‌المللی در عرصۀ بین‌الملل دارای قدرت بیش‌تری است، محاکم داخلی در بسیاری موارد ناتوان در رسیده‌گی به جرایم این مرتکبان است؛‌ از‌این‌رو، این پرسش به‌میان می‌آید که: چه رفتارهایی از سوی این اشخاص با پاسخ قانونی روبه‌رو می‌شود و آیا این مورد علاوه بر کُد جزای افغانستان، در اساس‌نامۀ رُم نیز مورد توجه قرار گرفته است یا خیر؟ البته رسیده‌گی به جرایم این‌ها (اشخاص حقوقی فراملّی) نیازمند محکمۀ بین‌المللی است. با این نگرش؛ در تحقیق حاضر با روی‌کرد توصیفی- تحلیلی و روش مقایسه‌وی و با استفاده از منابع کتاب‌خانه‌یی تلاش شده است تا مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی فراملّی تبیین گردد، اما دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی فراملّی را به رسمیت نشناخته است و قانون‌گذار افغانستان در برخی مواد کُد جزا به بررسی اشخاص حقوقی بین‌المللی پرداخته، که صرفًا برای سازمان‌های تروریستی مسؤولیت کیفری تعریف کرده است و سایر سازمان‌ها از دایرۀ مسؤولیت کیفری در این قانون خارج دانسته شده است.

شناخت‌نامۀ نویسنده

حسین‌داد کامران، دانش‌جوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانش‌کده/ پوهنځی حقوق، دانش‌گاه/ پوهنتون بین‌المللی اهل‌بیت (ع)، تهران، ایران و هیئت‌علمی دیپارتمنت حقوق، پوهنځی/ دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی، پوهنتون/ دانش‌گاه خاتم‌النبیین(ص)، غزنی، افغانستان

دانش‌جوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانش‌کده/ پوهنځی حقوق، دانش‌گاه/ پوهنتون بین‌المللی اهل‌بیت ^(ع)، تهران، ایران و هیئت‌علمی دیپارتمنت حقوق، پوهنځی/ دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی، پوهنتون/ دانش‌گاه خاتم‌النبیین^(ص)، غزنی، افغانستان

سرچشمه‌ها/ منابع

پور‌نوری، منصور. (1383). حقوق بین‌الملل عمومی. چ 1. تهران: نشر مهد حقوق.

شریعت باقری، محمدجواد. (1390). حقوق کیفری بین‌المللی. چ 12. تهران: نشر جنگل جاودانه.

شریفی، محسن. (1394). مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در حقوق ایران و انگلستان. چ 1. تهران: نشر میزان.

ضیائی بیگدلی، محمدرضا. (1398). حقوق بین‌الملل عمومی. چ 2. تهران: نشر گنج دانش.

کاتوزیان، ناصر. (1384). مسؤولیت ناشی از عیب تولید. چ 2. تهران: دانش‌گاه تهران.

کلارک سون، سی ام وی. (1390). تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی. ترجمۀ حسین میر‌محمدصادقی. چ 1. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.

موسی‌زاده، رضا (1396). سازمان‌های بین‌المللی. چ 26. تهران: نشر میزان.

مهرا، نسرین (1390). حقوق کیفری بین‌المللی. چ 1. تهران: نشر میزان.

رضایی‌زاده، محمد‌جواد. (1390). حقوق ادارای، ج 1. چ 2. تهران: نشر بنیاد حقوقی میزان.

بیانی،‌ علی‌حسن. (1399). «نحوة رسیدگی به جرایم اشخاص حقوقی از نگاه آیین دادرسی کیفری ایران و افغانستان». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، ایران: جامعه المصطفی العالمیه- مجتمع آموزش عالی علوم انسانی.

حبیب‌زاده، محمدجعفر؛ شریفی، محسن؛ عیسائی تفرشی، محمد و فرجیها، محمد‌. (1392). «دگرگونی‌های مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در ایران». مجلة حقوقی دادگستری. 77(82). 117-159. https://doi.org/10.22106/jlj.2013.10829

شریفی، محسن‌. (1398). «تأملی بر مدل‌های مسئولیت کیفریِ اشخاص حقوقی (مطالعة‌ نظام‌های کیفری آمریکا، استرالیا و ایران)». مطالعات حقوقی. 11(1). 95-129. https://doi.org/10.22099/jls.2019.5205

شریفی، محسن‌. (1401). «مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی در نظام کیفری ایران و فرانسه». فصل‌نامة دیدگاه‌های حقوق قضائی. 21(75). 81-116. https://jlviews.ujsas.ac.ir/article_703490.html

فرح‌بخش، مجتبی؛ فتازاده، نصیب‌الله‌. (1395). «مطالعة تطبیقی مسؤولیت کیفری شخص حقوقی در کشورهای آمریکا و آلمان». فصل‌نامة قضاوت. 16(88). 147-171. https://www.ghazavat.org/article_165940.html?lang=fa

موسوی‌مجاب، سید‌درید؛ رفیع‌زاده، علی‌. (1394). «دامنة مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی در قانون مجازات اسلامی». فصل‌نامة پژوهش حقوق کیفری. 4(13). 147-169. https://doi.org/10.22054/jclr.2016.2408

اساس‌نامة دیوان کیفری بین‌المللی (ICC).

قانون شرکت‌های تضامنی افغانستان، مصوب ۱۳۵۵ هـ ش.

قانون مدنی افغانستان، مصوب 1355 هـ ش.

کُد جزای افغانستان، مصوب 12/12/1395.

References

Pournouri, Mansour. (2004). Public International Law. 1st ed. Tehran: Mahd-e Hoquq Publishing. [In Persian]

Shariat Bagheri, Mohammad Javad. (2011). International Criminal Law. 12th ed. Tehran: Jangal Javidaneh Publishing. [In Persian]

Sharifi, Mohsen. (2015). Criminal Liability of Legal Persons in Iranian and English Law. 1st ed. Tehran: Mizan Publishing. [In Persian]

Ziaei Bigdeli, Mohammad Reza. (2019). Public International Law. 2nd ed. Tehran: Ganj-e Danesh Publishing. [In Persian]

Katouzian, Nasser. (2005). Liability for Defective Products. 2nd ed. Tehran: University of Tehran. [In Persian]

Clarkson, C. M. V. (2011). Analysis of the Fundamentals of General Criminal Law. Translated by Hossein Mir Mohammad Sadeqi. 1st ed. Tehran: Jangal Javidaneh Publishing. [In Persian]

Mousazadeh, Reza. (2017). International Organizations. 26th ed. Tehran: Mizan Publishing. [In Persian]

Mehra, Nasrin. (2011). International Criminal Law. 1st ed. Tehran: Mizan Publishing. [In Persian]

Rezaeizadeh, Mohammad Javad. (2011). Administrative Law, Vol. 1. 2nd ed. Tehran: Mizan Legal Foundation Publishing. [In Persian]

Bayani, Ali Hasan. (2020). "Procedures for Handling Crimes of Legal Persons in Iranian and Afghan Criminal Procedure." Master’s Thesis, Iran: Al-Mustafa International University – Higher Education Complex for Humanities. [In Persian]

Habibzadeh, Mohammad Jafar; Sharifi, Mohsen; Isaee Tafreshi, Mohammad; Farjihiha, Mohammad. (2013). "Transformations in the Criminal Liability of Legal Persons in Iran." Judiciary Legal Journal, 77(82), 117-159. https://doi.org/10.22106/jlj.2013.10829 [In Persian]

Sharifi, Mohsen. (2019). "A Reflection on Models of Corporate Criminal Liability (A Study of the Criminal Systems of the U.S., Australia, and Iran)." Legal Studies, 11(1), 95-129. https://doi.org/10.22099/jls.2019.5205 [In Persian]

Sharifi, Mohsen. (2022). "Criminal Liability of Legal Persons in the Iranian and French Criminal Systems." Judicial Legal Perspectives Quarterly, 21(75), 81-116. https://jlviews.ujsas.ac.ir/article_703490.html [In Persian]

Farahbakhsh, Mojtaba; Fatazadeh, Nasibullah. (2016). "Comparative Study of Corporate Criminal Liability in the U.S. and Germany." Qazavat Quarterly, 16(88), 147-171. https://www.ghazavat.org/article_165940.html?lang=fa [In Persian]

Mousavi Mojab, Seyed Darid; Rafiizadeh, Ali. (2015). "The Scope of Corporate Criminal Liability in the Islamic Penal Code." Criminal Law Research Quarterly, 4(13), 147-169. https://doi.org/10.22054/jclr.2016.2408 [In Persian]

Statute of the International Criminal Court (ICC). [In Persian]

Afghanistan Partnership Companies Law, enacted in 1976. [In Persian]

Afghanistan Civil Code, enacted in 1976. [In Persian]

Afghanistan Penal Code, enacted on March 3, 2017. [In Persian]