نقد ترامتنی رمان‌های «در حضر» و «در سفر» مهشید امیر شاهی

چکیده

با‌ کشف انواع ارتباط متن­ها با یک‌دیگر و نیز با شبه­‌متن­‌های دیگر و تأثیر بر دریافت مخاطب، دامنۀ اصطلاح بینامتنیت به مفهوم نظری ترامتنیت گسترش پیدا کرد؛ مفهومی که به بررسی انواع روابط ممکن بین یک متن با غیر خود می­پردازد. با تقسیم­‌بندی این روابط توسط ژرار ژنت به پنج نوع بینامتنیت، فرامتنیت، سرمتنیت، پیرامتنیت و زبر­متنیت، ابعاد گوناگون متن روشن­‌تر گردید. در پژوهش پیشِ ­رو، با بررسی دو رمان «در حضر» و «در سفر» از مهشید امیرشاهی و شبکۀ ترامتنی این آثار، در صدد رسیدن به جنبه­‌های گوناگون متن در شعاع دست‌یابی به جهانی گسترده­‌تر از متن مکتوب و در نهایت خوانشی نظام­‌مند از آثار مذکور بوده‌ایم. این شبکۀ قدرت‌مند، علاوه بر جلب توجه خواننده به روایت هر اثر، به بیرون کشیدن لایه­‌های معنایی و شکستن زبان آن تأکید می­‌کند و به چه‌گونه‌گی آشکار‌شدن زوایای پنهان و آشکار متن در سایۀ نقد ترامتنی و چه‌گونه‌گی دست‌یافتن به درک و دریافت جدید و عمیق نسبت به متن پاسخ می­‌دهد.

نتایج حاصل از این خوانش جدید، با بهره­‌گیری از روش تحلیل محتوا و تأکید بر مطالعات کتاب‌خانه‌یی، اسناد تاریخی و گزارش­‌های رسانه‌‌یی، نشان می­‌دهد که روابط ترامتنی با ارزیابی جریان­‌های درون‌متنی و برون­‌متنی خود، عنصری اساسی برای فهم ادبیات و هر متن دیگری است؛ فرایندی که با نشان‌دادن روابط پنهان و آشکار میان آثار و حتا آثار با محیط اجتماع خود، سبب درخشش و تأثیرگذاری آن­‌ها می­‌شود.