واکاوی انواع هنجارگریزی معنایی در کلیله و دمنهٔ نصرالله منشی

(با تأکید بر الگوی سجودی)

نویسندگان

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.2.3

واژه‌گانِ کلیدی:

آشنایی‌زدایی، کلیله و دمنه، هنجارگریزی معنایی، نصرالله منشی، نثر فنّی

چکیده

جای‌گاه بنیادین و انکارناپذیر زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان یکی از ‌مهم‌ترین و تأثیرگذارترین ادبیات‌ها در بین ادبیات‌های جهان، ‌امری واضح و بدیهی‌است و در این میان، تأثیر شگفت‌انگیزی که زبان به‌عنوان عمده‌ترین وسیلهٔ ارتباط و خلق اثر هنری بر ادبیات می‌گذارد، خیره‌کننده است. شاعران و نویسنده‌گان برای بهره‌گیری از قدرت زبان در ادبیات و نیز غنی‌‌ساختن اثر ادبی خود می‌توانند از ابزارهای مختلفی بهره بگیرند. یکی از این ابزارها، هنجارگریزی معنایی است. هنجارگریزی معنایی یکی از ابزارهای آفرینش ادبی در شعر است و بررسی آن در نثر، جلوه‌گری و شعرگونه‌شدن آن را به دنبال خواهد داشت. نگارنده‌گان در این پژوهش با بهره‌گیری از شیوهٔ توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتاب‌خانه‌یی، ضمن تکیه بر الگوی ارائه‌شده توسط فرزان سجودی (1378)، جهت دسته‌بندی انواع هنجارگریزی‌های معنایی مبتنی برچهارچوب پیش‌نهادی لیچ (1969)، به تعریف هنجارگریزی معنایی از نظر سجودی و توضیح انواع آن پرداخته‌ و بسامد هر یک از آن‌ها را در کتاب کلیله و دمنه ارائه کرده‌اند. نتایج پژوهش بیان‌گر آن است که در کتاب کلیله و دمنهٔ نصرالله منشی، هنجارگریزی معنایی به روش جسم‌پنداری، بیش‌تر به‌کار رفته است و بسامد آن در قیاس با دیگر انواع هنجارگریزی معنایی، بیش‌تر است و این موضوع می‌تواند در مطالعات سبک‌شناسی این اثر ارج‌مند و تفاوت آن با دیگر آثار هم‌دوره مورد توجه قرار گیرد. 

شناخت‎‌‌نامۀ نویسنده‌گان

علی حسن‌نژاد، دانش‌گاه/ پوهنتون تبریز

دانش­جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه/ پوهنتون تبریز، تبریز، ایران

دکتر میرجلیل اکرمی، دانش‌گاه/ پوهنتون تبریز

استاد زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه/ پوهنتون تبریز، تبریز، ایران

سرچشمه‌ها/ منابع

۱. آهنگر، عباسعلی؛ مشهدی، محمدامیر و بهاره محمد فرج. (1402). «بررسی ارجاع مشارکین در هشت باب از کلیله و دمنه». مطالعات شبه قاره. 15(44). 9-28. doi: 10.22111/jsr.2021.37411.2152.

۲. احمدی، بابک. (۱۳۸۵). ساختار و تأويل متن. ج ۱. تهران: مرکز.

۳. انوشه، حسن. (۱۳۷۶). فرهنگ‌نامهٔ ادب فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

۴. امیرعلایی، ندا. (۱۳۷۸). سبک‌شناسی شعر شاملو در چارچوب زبان‌شناسی ساخت گرا. تهران: دانشگاه.

۵. ایگلتون، تری. (۱۳۸۶). نظريهٔ ادبی. ترجمهٔ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

۶. بر‌تنس، هانس. (۱۳۸۷). مبانی نظریهٔ ادبی. ترجمهٔ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.

۷. تسلیمی، علی؛ محمدپور، لیلا. (1391). «برجسته‌سازی در داستان کوتاه سه قطره خون». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. شمارهٔ 7. 97-117. http://noo.rs/t5wzA.

۸. حسن پورآلاشتی، حسین. (1389). «هنجارگریزی در قصاید خاقانی». ادبیات فارسی. 6(25). 30-43. SID. https://sid.ir/paper/194187/fa.

۹. رزاقی شانی، علی. (1391). «معانی "را" در کلیله و دمنه». رشد زبان و ادب فارسی.

۱۰. روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد. (1388). «‌بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی (م.سرشک)». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). 3(3‌(پیاپی 11)). 63-90. SID. https://sid.ir/paper/123785/fa.

۱۱. سجودی، فرزان. (۱۳۷۹). سبک‌شناسی شعر سپهری: روی‌کردی زبان‌شناختی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

۱۲. سجودی، فرزان. (1377). «هنجار‌گریزی در شعر سهراب سپهری». کیهان فرهنگی. -(142). 20-23. SID. https://sid.ir/paper/448822/fa.

۱۳. سجودی، فرزان. ‌(۱۳۷۸ الف). «توهم حضور: نقدی بر هنجارگریزی لیچ و اصل رسانه‌گی شفیعی کدکنی». هنر. شماره ۴۲. ۱۸-۲۲.

۱۴. سجودی، فرزان. (1378 ب). «درآمدی بر نشانه‌شناسی شعر». شعر. 7(26). 0-0. SID. https://sid.ir/paper/448232/fa

۱۵. شفیعی‌کدکنی، محمد‌رضا. (1373). موسیقی شعر. چ سوم. تهران: آگاه.

۱۶. شمیسا، سیروس. (1390). بیان‌. ‌ویراست چهارم. تهران: انتشارات میترا‌.

۱۷. صالح، گلریز. (1389). «قاعده‌کاهی در نثر گلشیری». زبان شناخت. 1(1 (پیاپی 1)). 43-56. SID. https://sid.ir/paper/221917/fa.

۱۸. صفوی، کورش. (۱۳۸۱). «هنجار‌گریزی». در فرهنگنامة ادبی فارسی. ج ۲. به سرپرستی حسن انوشه. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ص۱۴۴۵-۱۴۴۶.

۱۹. صفوی، کورش. (۱۳۸۳). از زبان‌شناسی به ادبیات. ج ۱ و ۲. تهران: انتشارات سورة مهر.

۲۰. مبارک، وحید؛ کریمی، نسیم. (1399). «شالوده‌شکنی داستان زرگر و سیّاح کلیله و دمنه». پژوهش‌نامهٔ متون ادبی دورۀ عراقی. 1(1). 77-93. https://motounadabi.razi.ac.ir/article_1428.html.

۲۱. محسنی، مرتضی؛ صراحتی جویباری، مهدی. (1390). «بررسی انواع هنجارپریزی آوایی و واژه‌گانی در شعر ناصر خسرو». سبک‌شناسی نظم و نثر. شمارهٔ 8. 1-24. http://noo.rs/EzKPw.

۲۲. محمدی، محمدحسین. (1381). «آشنایی‌زدایی در غزلیات شمس». دانش‌کدهٔ ادبیات و علوم انسانی (تهران). 4(5-4 (ضمیمه)). 211-221. SID. https://sid.ir/paper/33443/fa.

۲۳. محمودی، مریم. (1393). «تشبیه برجسته‌ترین ویژه‌گی سبکی کلیله و دمنه». فنون ادبی. 6(2 (پیاپی 11)). 121-132. SID. https://sid.ir/paper/475218/fa.

۲۴. معین‌الدینی، فاطمه. (1382). «شگردهای ایجاد انسجام متن در کلیله و دمنه». فرهنگ. 16(47-46)، 303-326. SID. https://sid.ir/paper/477611/fa.

۲۵. منشی، ابوالمعالی نصرالله. (1393). کلیله و دمنه. به تصحیح مجتبی مینوی. چ‌ دوم. تهران: ثالث.

۲۶. مهرآورگیگلو، قاسم. (1394). «بررسی هنجارگریزی معنایی در مرزبان‌نامه». همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران. SID. https://sid.ir/paper/855633/fa.

۲۷. مدرسی، فاطمه؛ یاسینی، امید. (1387). «قاعده‌افزایی در غزلیات شمس». تاریخ ادبیات (پژوهش‌نامهٔ علوم انسانی). -(59/3). 119-143. SID. https://sid.ir/paper/170314/fa.

۲۸. وفایی، عباسعلی، قاسم محمد، فاطمه. (۱۳۹۴). «تحول معنایی وام‌واژه‌های عربی در کلیله و دمنه». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. ۳ (۱) :۲۲۳-۲۴۶. http://clrj.modares.ac.ir/article-12-4016-fa.html.

Leech, G. N. (1969). A Linguistic Guide to English Poetry. New York: Longman.

P. and M. Iraji. (2013). The Linguistic Study of Prose Style in Buf-e-Kur

by Sadegh Hedayat an Iranian writer with respect to the Frequency of Different Types of Deviation. International Research Journal of Applied and Basic Sciences, 4(6), 1454-1460.

References

Ahangaran, Abbasali; Mashhadi, Mohammadamir, and Bahareh Mohammad Faraj. (2023). "Examining Participant References in Eight Chapters of Kalila and Dimna." Subcontinent Studies. 15(44). 9-28. doi: 10.22111/jsr.2021.37411.2152. (Persian)

Ahmadi, Babak. (2006). Structure and Interpretation of the Text. Vol. 1. Tehran: Markaz. (Persian)

Anousheh, Hassan. (1997). Dictionary of Persian Literature. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (Persian)

Amiralaei, Neda. (1999). Stylistics of Shamlu's Poetry within the Framework of Structural Linguistics. Tehran: University. (Persian)

Eagleton, Terry. (2007). Literary Theory. Translated by Abbas Mokhber. Tehran: Nashr-e Markaz. (Persian)

Bertens, Hans. (2008). Literary Theory: The Basics. Translated by Mohammadreza Aboulghasemi. Tehran: Mahi. (Persian)

Taslimi, Ali; Mohammadpour, Leila. (2012). "Foregrounding in the Short Story 'Three Drops of Blood'." Literary Criticism and Stylistics Research. Issue 7. 97-117. http://noo.rs/t5wzA. (Persian)

Hasanpour Alashti, Hossein. (2010). "Deviation in Khaqani's Qasidas." Persian Literature. 6(25). 30-43. SID. https://sid.ir/paper/194187/fa. (Persian)

Razaghi Shani, Ali. (2012). "Meanings of 'Ra' in Kalila and Dimna." Growth of Persian Language and Literature. (Persian)

Rouhani, Masoud; Enayati Qadikolaei, Mohammad. (2009). "Examining Deviation in the Poetry of Shafi'i Kadkani (M. Sereshk)." Mystical Literature Research (Gohar-e Goya). 3(3(11)). 63-90. SID. https://sid.ir/paper/123785/fa. (Persian)

Sojoodi, Farzan. (2000). Stylistics of Sohrab Sepehri's Poetry: A Linguistic Approach. Tehran: Allameh Tabataba'i University. (Persian)

Sojoodi, Farzan. (1998). "Deviation in the Poetry of Sohrab Sepehri." Keyhan Farhangi. -(142). 20-23. SID. https://sid.ir/paper/448822/fa. (Persian)

Sojoodi, Farzan. (1999a). "The Illusion of Presence: A Critique of Leech's Deviation and Shafi'i Kadkani's Medial Principle." Art. Issue 42. 18-22. (Persian)

Sojoodi, Farzan. (1999b). "An Introduction to Semiotics of Poetry." Poetry. 7(26). 0-0. SID. https://sid.ir/paper/448232/fa. (Persian)

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza. (1994). The Music of Poetry. 3rd edition. Tehran: Agah. (Persian)

Shamisa, Siroos. (2011). Rhetoric. 4th edition. Tehran: Mitra Publications. (Persian)

Saleh, Golriz. (2010). "Understatement in Golshiri's Prose." Linguistics. 1(1(1)). 43-56. SID. https://sid.ir/paper/221917/fa. (Persian)

Safavi, Kourosh. (2002). "Deviation." In Dictionary of Persian Literature. Vol. 2. Edited by Hassan Anousheh. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. pp. 1445-1446. (Persian)

Safavi, Kourosh. (2004). From Linguistics to Literature. Vols. 1 and 2. Tehran: Sooreh Mehr Publications. (Persian)

Mobarak, Vahid; Karimi, Nasim. (2020). "Deconstruction of the Story of the Goldsmith and the Traveler in Kalila and Dimna." Journal of Literary Texts of the Iraqi Era. 1(1). 77-93. https://motounadabi.razi.ac.ir/article_1428.html. (Persian)

Mohseni, Morteza; Sarrahti Jouybari, Mahdi. (2011). "Examining Types of Phonetic and Lexical Deviation in Naser Khosrow's Poetry." Stylistics of Verse and Prose. Issue 8. 1-24. http://noo.rs/EzKPw. (Persian)

Mohammadi, Mohammad Hossein. (2002). "Defamiliarization in Rumi's Ghazals." Faculty of Literature and Humanities (Tehran). 4(5-4(Supplement)). 211-221. SID. https://sid.ir/paper/33443/fa. (Persian)

Mahmoudi, Maryam. (2014). "Simile as the Most Prominent Stylistic Feature in Kalila and Dimna." Literary Techniques. 6(2(11)). 121-132. SID. https://sid.ir/paper/475218/fa. (Persian)

Moeineddini, Fatemeh. (2003). "Techniques for Creating Textual Coherence in Kalila and Dimna." Farhang. 16(47-46). 303-326. SID. https://sid.ir/paper/477611/fa. (Persian)

Monshi, Abolmaali Nasrallah. (2014). Kalila and Dimna. Edited by Mojtaba Minovi. 2nd edition. Tehran: Sales. (Persian)

Mehravargiglu, Ghasem. (2015). "Examining Semantic Deviation in Marzban Nameh." International Conference of the Iranian Association for the Promotion of Persian Language and Literature. SID. https://sid.ir/paper/855633/fa. (Persian)

Modarresi, Fatemeh; Yasini, Omid. (2008). "Hyperbole in Rumi's Ghazals." Literary History (Research Journal of Humanities). -(59/3). 119-143. SID. https://sid.ir/paper/170314/fa. (Persian)

Vafaei, Abbasali; Qasem, Mohammad, Fatemeh. (2015). "Semantic Evolution of Arabic Loanwords in Kalila and Dimna." Comparative Literature Research. 3(1): 223-246. http://clrj.modares.ac.ir/article-12-4016-fa.html. (Persian)

Leech, G. N. (1969). A Linguistic Guide to English Poetry. New York: Longman. (English)

P. and M. Iraji. (2013). The Linguistic Study of Prose Style in Buf-e-Kur

by Sadegh Hedayat an Iranian writer with respect to the Frequency of Different Types of Deviation. International Research Journal of Applied and Basic Sciences, 4(6), 1454-1460. (English)

Downloads

چاپ شده

2024-06-28

ارجاع به مقاله

حسن‌نژاد ع., & اکرمی م. (2024). واکاوی انواع هنجارگریزی معنایی در کلیله و دمنهٔ نصرالله منشی : (با تأکید بر الگوی سجودی). فصل‌نامۀ علمی - پژوهشی غالب, 13(2), ۴۷-۶۶. https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.2.3