ردِ پای حکمتِ یونانی در اشعار عبدالواسع جبلی غرجستانی

نویسندگان

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.2.1

واژه‌گانِ کلیدی:

مادة‌المواد هستی، گرامی‌داشتِ‌ دم، اغتنام از فرصت، لذت‌گرایی، خوش‌باشی

چکیده

فلسفه هم‌زادِ بشر است و فلسفه‌ورزی نیز جلوه‌یی از تفکر انسانی‌است؛ با قاطعیت می‌توان گفت که هیچ دورهٔ تاریخی، بدون فلسفه نبوده‌است. جای تردیدی‌ نیست که فلسفهٔ غرب به‌صورت مدون، از یونان به ما و سپس به‌ همهٔ جهانیان رسیده‌است. در صدر اسلام بسیاری از منابع حکمی یونان به‌دست اندیشه‌وران اسلامی ترجمه شد و باعث ظهور دانش‌مندان مختلفی در عرصهٔ فلسفة اسلامی و گسترش گزاره‌­های فلسفی در میان شاعران و نویسنده‌گان فارسی زبان گردید. عبدالواسع جبلی غرجستانی، شاعر سدهٔ ششم هجری می‌باشد، وی ضمن آشنایی کامل با علوم معاصر خویش، آگاهی درخورِ توجهی از حکمت یونان داشته و آن را در شعرش بازتاب داده است. در مقالهٔ حاضر به‌ هدف نمایاندن ظرافت‌های بینش فلسفی‌ شاعر، بیش‌تر توجه نگارنده‌گان به دنبال پاسخ به پرسشی است که آیا می‌توان جبلی را پی‌رو فکر فلسفی یونانی دانست؛ زیرا آن‌گونه که از شعرهای وی بر می‌آید، طرز اندیشهٔ جبلی به علاوهٔ تفکر شادخواری اپیکوریسمی، در کل بی‌شباهت از افکار هلنیسم (یونانی‌مأبی) نیست، به‌منظور ارائۀ پاسخ به پرسش بالا با توجه به شاخص‌ها و مؤلفه‌های فلسفة یونان، به شیوهٔ استقرایی با استفاده از شیوهٔ توصیفی ـ تحلیلی و ابزار کتاب‌خانه‌یی، از میان تمام اشعارِ دیوان جبلی، شعرهای مسجل با طرز فکر یونانی دسته‌بندی، تطبیق و مورد بررسی قرار گرفته‌است. حاصل تحقیق بیان‌گر آن‌ا‌ست که ‌اندیشهٔ جبلی در مؤلفه‌های مادة‌المواد هستی، فلسفهٔ اپیکوری یا گرامی‌داشتِ ‌دم، اغتنام از فرصت، توجه به لذایذ دنیوی و تأثیرگذاری ستاره‌گان و افلاک بر انسان‌ها، با فلسفهٔ یونانی منطبق است.

شناخت‎‌‌نامۀ نویسنده‌گان

عبدالرحیم یزدان‌پناه، دانش‌گاه/ پوهنتون‌ تهران

دانش‌جوی‌ِ دکتری ادبیات فارسی، دانش‌کده‌/ پوهنځی ادبیات و علوم انسانی، دانش‌گاه/ پوهنتون تهران

دکتر علی محمد مؤذنی، دانش‌گاه/ پوهنتون تهران

گروه ادبیات فارسی، دانش‌کده‌/ پوهنځی ادبیات و علوم انسانی، دانش‌گاه/ پوهنتون تهران

دکتر روح‌الله هادی، دانش‌گاه/ پوهنتون تهران

گروه ادبیات فارسی، دانش‌کده‌/ پوهنځی ادبیات و علوم انسانی، دانش‌گاه/ پوهنتون تهران

سرچشمه‌ها/ منابع

اولیری، دلیسی اونز. (1374). انتقال علوم یونانی به عالم اسلامی. ترجمهٔ احمد آرام. چ‌ دوم. تهران: مرکز نشر دانش‌گاهی دانش‌گاه تهران.

بِربِریان، مانوئل. (1376). جستاری در پیشینۀ دانش کیهان و زمین در ایرانویج. تهران: نشر بلخ وابسته به بنیاد نیشابور.

بلخی رومی، جلال‌الدین محمد. (1393). بر لب دریای مثنوی: متن کامل مثنوی معنوی. به تحقیق کریم زمانی. تهران: نشر قطره.

بیکرمن، تی؛ هنینگ، دبلیو بی و دیگران. (1384). علم در ایران و شرق باستان. ترجمهٔ همایون صنعتی‌زاده. کرمان: انتشارات دانش‌گاه شهید باهنر کرمان و نشر قطره.

پاریزی، محمدابراهیم. (1368). خاتون هفت قلعه. چ‌ چهارم. تهران: نشر روزبهان، چاپ‌خانهٔ فارسی (فاروس ایران).

جبلی، عبدالواسع. (1341). دیوان عبدالواسع جبلی. تصحیح ذبیح الله صفا. ج‌ دوم (مرثیه، ترکیب، ملمع، غزل، قطعه، ترانه)، تهران: دانش‌گاه تهران.

جبلی، عبدالواسع. (1361). دیوان عبدالواسع جبلی. به اهتمام و تصحیح و تعلیق ذبیح الله صفا. تهران: امیر‌کبیر.

جوادی زاویه، سیدمجید و ماهیار، عباس. (1393). «بررسی اصطلاحات نجومی در شعر معاصر». مجلهٔ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. دورهٔ 6. شمارهٔ 22.

https://ensani.ir/file/download/article/1609933945-10346-99-198.pdf

حلبی، علی اصغر. (1383). تاریخ سیر فلسفه در اروپا. تهران: قطره.

خراسانی، شرف‌الدین. (1350). نخستین فیلسوفان یونان. تهران: نشر شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

دادبه، اصغر. (1386). «بحثی در تأثیر فلسفه بر ادبیات (‌با الهام از دیدگاه سهروردی در بارهٔ شهود عارفانه)». ‌مجلهٔ آفاق اشراق. شماره 4 و 5. صص ‌15 تا 36.

https://www.noormags.ir/view/fa/charge/chargeresultarticle?articleid=488012

کرشِنتزو. دِ، لوچانو. (1377). فیلسوفان بزرگ یونان باستان. ترجمة عباس باقری. تهران: نشر نی.

دورانت، ویلیام جیمز. (1335). تاریخ فلسفه. ترجمۀ عباس زریاب خویی. تهران: نشر کتاب‌خانۀ دانش.

زمرّدی، حمیرا. (1387)، نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. ‌تهران: زوار.

سعادت، محمدعلی. (1347). دورهٔ کامل نجوم. ‌مشهد: دانش‌گاه مشهد.

شکوری‌زاده، ابراهیم. (1362). «هواشناسی عامیانه در خراسان». مجلهٔ جستارهای نوین ادبی. شماره‌های 63 و 64 (‎22 صفحه - از 723 تا 744‌)

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/817755/

شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.

فروغی، محمدعلی. (1344). سیر حکمت در اروپا. ج‌ اول. چ‌ دوم. تهران: زوار.

کاپلستون، فردریک چارلز. (1380). تاریخ فلسفه. ترجمهٔ سید جلال الدین مجتبوی. ج‌ یکم. چ‌ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.

کلوسکو، جورج. (1396). تاریخ فلسفهٔ سیاسی. ترجمهٔ خشایار دیهیمی. ج‌ اول. چ‌ ششم. تهران: نشر نی.

کوورجی کویاجی، جهانگیر. (1371). بنیادهای اسطوره و حماسه ایران: پژوهش‌هایی در شاهنامه. گزارش و ویرایش: جلیل دوست‌خواه. ‌تهران: نشر زنده‌رود.

لاهوری، محمد اقبال. (1357). سیر فلسفه در ایران. ترجمة ا. ح. آریان‌پور. چ‌ چهارم. تهران: امیر کبیر.

ماهیار، عباس. (1394). نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی. چ‌ دوم. تهران: اطلاعات.

مسعودی بخاری، شرف‌الدین محمد بن مسعود. (1379). مجمع‌الاحکام. تصحیح علی حصوری. تهران: انتشارات طهوری.

مصفی، ابوالفضل. (1357). فرهنگ اصطلاحات نجومی، همراه با واژه‌های کیهانی در شعر فارسی. تبریز: انتشارات مؤسسهٔ تاریخ و فرهنگ ایران.

مگی، براین. (1391). سرگذشت فلسفه. ترجمۀ حسن کامشاد. چ‌ چهارم، تهران: نشر نی.

مورتون، اَدَم. (1386). فلسفه در عمل: مدخلی بر پرسش‌های عمده. ترجمهٔ فریبرز مجیدی. چ‌ پنجم. تهران: مازیار.

نیچه، فریدریش ویلهلم. (1389). سیرحکمت در یونان: فلسفه در عصر تراژیک یونانیان. ترجمهٔ مجید شریف. چ‌ سوم. تهران: جامی.

ورنر، شارل. (1373). حکمت یونان. ترجمهٔ بزرگ نادرزاد. چ‌ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.

وکیلی، شروین. (1389). اسطورهٔ معجزهٔ یونانی، تهران: نشر شورآفرین.

یاحقی، محمد جعفر. (1391). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ‌ چهارم. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

References

O’Leary, De Lacy Evans (1996) How Greek science passed to the Arabs. Translated by Ahmad Aram, second edition, Tehran: Publishing Center of University of Tehran (Persian)

Berberian, Manuel .(1978) A research on the background of the knowledge of space and earth in Iranvij, Tehran: Balkh publication affiliated with Neishabur Foundation (Persian)

Balkhi Rumi, Jalaluddin Mohammad. (2015). On the edge of the sea of the Masnavi: the complete text of the Masnavi, researched by Karim Zamani, Tehran: Qatra publicatiuon (Persian)

T Bekerman; W.B.Henning and other. (2006) Science in Iran and the Ancient East, Translated by Homayoon Sanatizadah, Kerman: Shahid Bahonar University and Qatra publicatiuon. (Persian)

Parizi, Mohammad Ebrahim. (1990) Khatun Haft Qala, 4th edition, Tehran: Rozbehan Publication, Persian Publisher (Pharos Iran) (Persian)

Jabali, Abdul Wase. (1963) Poetical Work of Abdul Wase Jabali, Edited by Zabihullah Safa, volume 1. (Elegy and other poems), Tehran: Tehran University. (Persian)

Jabali, Abdul Wase. (1983) Poetical Work of Abdul Wase Jabali, Edited by Zabihullah Safa, (Odes and Elegy and other poems), Tehran: Amir Kabir. (Persian)

Zavheh, Sayed Majeed and Mahyar, Abbas. (2015)”Investigating astronomical terms in contemporary poetry”, Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), Term 6, winter 2013, Volume 22. (Persian)

Halabi, Aliasghar. (2005) History of philosophy in Europe, Tehran: Qatra. (Persian)

Sharafuddin, Khurasani, (1972).The First Greek Philosophers. Tehran: Publication of Pocket Books Joint Stock Company. (Persian)

Asghar, Dadbeh. (2008).A discussion on the influence of philosophy on literature (Inspired by Sohrvardi's view on mystical intuition), Afagh Eshragh, Spring and Summer 2007- volume 4 & 5 (Pages: 15-36) (Persian)

Crescenzo, Luciane de. (1999) Les grands philosophes de la Gréce antique (Great philosophers of ancient Greece), translated by Abbas Bagheri, Tehran: Nai Publication. (Persian)

Durant, Will. (1957) The Story of Philosophy, translated by Abbas Zaryab Khoie. Tehran: Danesh Library. (Persian)

Zomorodi, Homeyra, (2009) Plant symbols and codes in Persian poetry, First print, Tehran: Zawar. (Persian)

Sadat, Mohammad Ali. (1969). Complete astronomy course. Volume 1, Mashhad: Mashhad University. (Persian)

Shakorizadah, Ebrahim. (1983) Folk meteorology in Khorasan. Justarha-e Novin-e Adabi (New literary essays), Autumn and winter 1983, Volumes 63 & 64, 22 Pages of 723-744. (Persian)

Shamisa, siroos. (2000) literary criticism. Tehran: Ferdows. (Persian)

Froghi, Mohammad Ali (1966) The course of wisdom in Europe, From ancient times to the 17th century, Second edition, Tehran: Zovar(Persian)

Copleston, Fredericj Charles. (2002) A History of Philosophy, translated by Saied Jalaluddin Mojtabavi, Volume 1, Greece and Rome, 4th edition, Tehran: Elmi va Farhangi. (Persian)

Klosko, George. (2018) History of Political Theory, translated by Khashaiar Daihami, Volume 1, The classical period, 6th edition, Tehran: Nai(Persian)

Cuvehee Coyahee, Jahangir. (1993) Foundations of Iranian myth and epic, Researches in Shahnameh, reported and edited by Jalil Dostkhah, First Print, Zenda Road Publication, (Persian)

Lahori, Iqbal. (1979) The Course of Philosophy in Iran, translated by A. H. Aryanpoor, 4th edition, Tehran: Amir Kabir. (Persian)

Mahyar, Abbas. (2016) Ancient astronomy and its reflection in Persian literature, 2nd edition, Tehran: Etlaat. (Persian)

Masoudi Bokhari, Sharafuddin Mohammad ibn Masoud. (2001) Majmaulahkam, Edited by Ali Hsori. Tehran: Tahoori. (Persian)

Mosafa, Abulfazel. (1979) Dictionary of astronomical terms along with cosmic words in Persian poetry, Tabriz: Publications of the Institute of History and Culture of Iran. (Persian)

Magee, Bryan. (2013) The Story of Philosophy, Translated by Hasan Kamshad, 4th edition, Thran: Nai Publication. (Persian)

Morton, Adam. (2008) Philosophy in Practice: an introduction to the main questions. Translated by Fribarz Majidi, 5th edition, Tehran: Mazyar. (Persian)

Nietzshce, Friedrich Wilhelm. (2011) Philosophy in the tragic of the Greeks: The course of wisdom in Greece. Translated by Majid Sharif, 3rd edition, Tehran: Jami. (Persian)

Werner, Charles. (1995) La Philosophie grecque (Greek wisdom). Translated by Bozorg-e Naderzad, 3rd edition, Tehran: Elmi va Farhangi. (Persian)

Vakili, Sherwin. (2011).Greek miracle myth, Tehran: Published by Shourafarin. (Persian)

Yahaghi, Jafar. (2013). Culture of myths and stories in Persian literature, 4th edition, Tehran: Farhang-e Muaser. (Persian)

Downloads

چاپ شده

2024-06-28

ارجاع به مقاله

یزدان‌پناه ع., مؤذنی ع. م., & هادی ر. (2024). ردِ پای حکمتِ یونانی در اشعار عبدالواسع جبلی غرجستانی. فصل‌نامۀ علمی - پژوهشی غالب, 13(2), ۱-۲۷. https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.2.1