نگاه عارفانه به شعر و شاعری

(باتوجه به متن‌های عرفانیِ فارسیِ دری)

چکیده

شعر و عرفان با هم سازگاری­‌های سرشتی دارند؛ از‌همین‌روی، با این­‌که صوفیان شریعت‌مدار و عارفان عاشق­‌پیشه، از شعر، با نگاهی به برداشت­‌های دینی، تبرا جسته­‌اند، باز روی­‌کردهایی به شعر و شاعری داشته­‌اند: سنایی را به دید آریم و مولوی را. برخی از عارفانی که در این زمینه کتاب نوشته­‌اند، به دو گروه بخش می­‌شوند: آنانی که بهره­‌گیری از کارمایه­‌های شعر عاشقانه روا نمی­‌دانند و آنانی که تأویل­‌گرایانه این دم­‌سازی را با آموزه‌های شرعی هم­‌خوان می­‌دانند. در این نوشتار پس از فراهم­‌آوری داده­‌هایی از قرآن و سخنان پیام­‌بر، بلاغیان، ادبیات‌شناسان و اندیش‌مندان، و باز نویسنده­‌گان و شاعران عارف و صوفی، با بهره­‌گیری از روش تحلیل محتوا و به صورت کیفی به این پرسش­‌ها پرداخته شده است: شعر و شریعت چه هم­‌گرایی­‌ها و ناهم‌سازی‌هایی دارند؟ چرا با آن­‌که شاعری را بسا از عارفان دون شأن خود می‌دانستند، باز به آن روی آورده­‌اند؟ آیا به‌راستی عرفان بیان شاعرانۀ آموزه­‌های دینی است؟ هدف از پی‌افگندن این گفت­‌مان، رسیدن به این برآیند است که: دین می­‌خواهد‌ شعر و شاعری در خدمت معنویت باشد و عرفان می­‌خواهد با شعر آدمی را یاری رساند تا بر نفس اماره پیروز آید. شعر عرفانی فارسیِ دری به خوبی نشان می­‌دهد که توانسته، هم­‌چون شعر تعلیمی، رسالت خود را در راه رهایی انسان در بند دیروزین و امروزین به‌جا آورد.