تصویر رسانهیی افغانستان در اروپا
(بررسی نمونۀ پولند (لهستان) و ظرفیتهای تحول مثبت آن در پرتو فرهنگ حقوقی حامی محیط زیست)
DOI:
https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.4.9واژهگانِ کلیدی:
مسائل زیستمحیطی، اسلام، پایداری، افغانستانچکیده
عوامل حقوقی و غیرحقوقی، ازجمله مذهب، نقشی تعیینکننده در شکلدهی به فرهنگ حقوقی ایفا میکنند. در اروپا، این دیدگاه غالب است، که عوامل مذهبی میتوانند تأثیری مخرب بر نظام حقوقی داشته باشند. بااینحال، زمانی که مذهب استدلالهایی مثبت به نفع حفاظت از محیط زیست ارائه میدهد، این وضعیت تغییر میکند و هنجارهای حقوقی زیستمحیطی با توجیهات بیشتری همراه میشوند. افغانستان بهعنوان یک نمونۀ پژوهشی از اهمیت ویژهیی برخوردار است؛ چرا که تصویر این کشور در رسانههای اروپایی عمدتًا منفی بازنمایی میشود. ازاینرو، مسألۀ اصلی پژوهش این بوده است، که آیا میتوان تصویر منفی افغانستان را از طریق مشارکت دولت این کشور و آموزههای اسلامی در مسائل زیستمحیطی دگرگون کرد؟ فرضیۀ مقاله بر این اساس بوده است که چنین تغییری امکانپذیر است؛ زیرا جوامع اروپایی نهتنها همواره از سیاستهای قدرتهای بزرگ حمایت نمیکنند، بلکه نسبت به تغییرات اقلیمی آگاهی بالایی دارند و به فرهنگهای دیگر نیز علاقهمند هستند. شواهد رسانهیی از پولند (لهستان) نشان میدهد که رویکرد افغانستان به تغییرات اقلیمی، که بر آموزههای مذهبی مبتنی است، میتواند مبنای قانعکنندهیی برای دریافت کمکهای بینالمللی فراهم کند. این پژوهش با استفاده از تحلیل متون دیجیتال و بررسی منابع علمی به این موضوع پرداخته است.
سرچشمهها/ منابع
33 tys. żołnierzy i pracowników MON na misji w Afganistanie (2021). https://defence24.pl/sily-zbrojne/33-tys-zolnierzy-i-pracownikow-wojska-mon-podsumowuje-misje-w-afganistanie. (access: 20.07.2024).
Abdenur, Adriana E. & Tripathi Siddharth. (2022). Local approaches to climate-sensitive peacebuilding: lessons from Afghanistan. Global Social Challenges Journal, 1 (1), pp. 40-58, doi: 10.1332/UOQE8930.
Afganistan. (1842). Magazyn Powszechny Użytecznych Wiadomości, 8 (1), pp. 3-10.
Afganistan. (1985). https://fbc.pionier.net.pl/zbiorki/dlibra/doccontent?id=220. (access: 22.07.2024).
Ali, Asim. (2023). Islamic perspective on the environment. https://www.iema.net/resources/blog/2023/05/04/islamic-perspective-on-the-environment. (access: 24.07.2024).
Amanat, Abbas. (2017). Iran. A Modern History. New Haven: Yale University Press.
Azizi, Mujib Ahmad. (2023). War, Conflict, Climate Change and Internal Displacement in Afghanistan. In: Srinivasan Piya (ed.). Living with the Weather: Climate Change, Ecology and Displacement in South Asia (pp. 173-209). New Delhi: Yoda Press.
Balcerowicz, Piotr. (2001). Afganistan. Historia, ludzie, polityka. Warszawa: Dialog.
Bełdowicz, Aleksandra. (2024). Talibowie na szczycie klimatycznym w Baku. Chcą rozmawiać o zmianach klimatu. https://klimat.rp.pl/klimat-i-ludzie/art41439991-talibowie-na-szczycie-klimatycznym-w-baku-chca-rozmawiac-o-zmianach-klimatu. (access: 16.11.2024).
Błaszczyk, Beata. (2024). Świat talibów jest prosty. https://www.rp.pl/plus-minus/art41241351-fawzia-koofi-swiat-talibow-jest-prosty-albo-jestes-z-nami-albo-trzeba-cie-zabic. (access: 13.11.2024).
Błażejewski, Krzysztof. (2019). Irański brzeg zbawienia dla 120 tysięcy polskich uchodźców. Byli wśród nich ludzie z naszego regionu. https://plus.nowosci.com.pl/iranski-brzeg-zbawienia-dla-120-tysiecy-polskich-uchodzcow-byli-wsrod-nich-ludzie-z-naszego-regionu/ar/13832662. (access: 21.07.2024).
Brudnicka-Żółtaniecka, Jowita (2021). Afganistan – bieżące problemy i przyszłe wyzwania. Przegląd Geopolityczny, 38, pp. 9-24.
Bruszewski, Michał. (2014). Nowelizacja ustawy o weteranach? Nowa rekompensata za ciężkie rany i choroby na misjach. https://defence24.pl/polityka-obronna/nowelizacja-ustawy-o-weteranach-nowa-rekompensata-za-ciezkie-rany-i-choroby-na-misjach. (access: 20.07.2024).
Bsoul, Labeeb et. alt. (2022). Islam’s Perspective on Environmental Sustainability: A Conceptual Analysis. Social Sciences, 11 (6), 228. doi: 10.3390/socsci11060228.
Būtshīsh, Ibrāhīm al-Qādirī (2021). Arab History and Arab Historiography: Past and Present Forms of Writing. Ammān: المنهل للنشر الإلكتروني،
Climate, Peace and Security Fact Sheet: Afghanistan. https://nupi.brage.unit.no/nupi-xmlui/handle/11250/2999462. (access: 30.07.2024).
Czarnecki, Łukasz. (2024). Afgańska klęska imperium brytyjskiego. https://historia.dorzeczy.pl/xix-wiek/600549/czarnecki-afganska-kleska-imperium-brytyjskiego.html. (access: 21.07.2024).
Czy naprawdę Polska wycina swoje lasy w pień? Sprawdziliśmy twarde dane, oto co pokazują. https://www.money.pl/gospodarka/czy-naprawde-polska-wycina-swoje-lasy-w-pien-sprawdzilismy-twarde-dane-oto-co-pokazuja-6650870258637696a.html. (access: 24.07.2024).
Demirci, Mustafa. (2016). The Question of Ages in Islamic Civilization: A Different Periodization. In: Lutfi Sunar (ed.). Debates on Civilization in the Muslim World: Critical Perspectives on Islam and Modernity (pp. 79-114). Delhi: Oxford University Press.
Dolińska, Katarzyna. (2024). Mistrzyni taekwondo z Afganistanu grozi śmierć za walkę o prawa kobiet. https://kobieta.rp.pl/jej-historia/art41235261-mistrzyni-taekwondo-z-afganistanu-grozi-smierc-za-walke-o-prawa-kobiet-nikt-nie-zdola-mnie-uciszyc. (access: 13.11.2024).
Domański, Jerzy. (2009). Afganistan – mission impossible. https://www.tygodnikprzeglad.pl/afganistan-mission-impossible/. (access: 21.07.2024).
Drapikowska, Barbara. (2017). Udział kobiet żołnierzy w misjach poza granicami kraju w Iraku i Afganistanu. Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych, 1 (2), pp. 92-107.
Duc, Norbert. (2022). Jakie zasoby naturalne ma Afganistan? https://www.energetykaipolityka.pl/jakie-zasoby-naturalne-ma-afganistan. (access: 22.07.2024).
Duda, Andrzej. (2021). Z końcem czerwca zostanie zakończona polska misja wojskowa w Afganistanie. https://www.prezydent.pl/aktualnosci/biuro-bezpieczenstwa-narodowego/aktualnosci/prezydent-z-koncem-czerwca-zostanie-zakonczona-polska-misja-wojskowa-w-afganistani,2213. (access: 20.07.2024).
Dżabagi, Wassan-Girej. (1928). Afganistan. Warszawa: Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów RP.
Ewakuacja Armii Andersa ze Związku Sowieckiego. (2024). https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/2931983,Ewakuacja-Armii-Andersa-ze-Zwiazku-Sowieckiego. (access: 21.07.2024).
Fedirko, Anna & Fedirko, Janusz. (2013). Adam Draht – geolog i badacz Afganistanu. Prace Geograficzne, 132, pp. 7-26.
Fedirko, Janusz. (2007). Afganistan w polskich badaniach naukowych. Zarys chronologii i tematyki. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 1, pp. 211-236.
Fijałkowski, Tomasz. (2017). Warunki bytowe oraz morale żołnierzy Armii Radzieckiej w Afganistanie (1979–1989). Zarys zagadnienia. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, 98, pp. 181-210.
Flasiński, Tomasz. (2018). Recenzja: Kinga Paraskiewicz, Historyczna wizyta Amanullaha Chana, króla Afganistanu w Europie (1927–1928), Kraków 2015, Księgarnia Akademicka, ss. 174. Dzieje Najnowsze, 50 (1), pp. 395-403.
Frelich, Adam. (2021a). Bilans dwóch dekad misji PKW Afganistan, cz. 1. https://milmag.pl/bilans-dwoch-dekad-misji-pkw-afganistan-cz-1/. (access: 20.07.2024).
Frelich, Adam. (2021b). Bilans dwóch dekad misji PKW Afganistan, cz. 2. https://milmag.pl/bilans-dwoch-dekad-misji-pkw-afganistan-cz-2/. (access: 20.07.2024).
Gauster, Marcus. (2021). Ecological threats to security and state resilience in Afghanistan. Security and Defence Quarterly, 1, pp. 31-40.
Gigantyczny koszt misji afgańskiej. (2021). https://www.rp.pl/sluzby/art18842271-gigantyczny-koszt-misji-afganskiej. (access: 20.07.2024).
Goitein, Shelomo Dov. (1968). A Plea for the Periodization of Islamic History. Journal of the American Oriental Society, 88 (2), pp. 224-228.
Goniewicz, Krzysztof, Goniewicz, Mariusz, Pawłowski, Witold & Fiedor Piotr. (2016). Ochrona służb medycznych we współczesnych konfliktach zbrojnych. Wiadomości Lekarskie, 59 (2), pp. 280-284.
Grochmalski, Piotr. (2008). Afganistan a radykalizm islamski w Azji Centralnej. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, 2, pp. 85-98.
Grondecka, Jagoda. (2024). So könnten Klimahilfen die Isolation Afghanistans durch die Taliban durchbrechen. https://table.media/climate/analyse-cli/afghanistan-so-koennten-klimahilfen-die-isolation-des-landes-durchbrechen/. (access: 24.07.2024).
Hadith on Charity: Every tree a Muslim plants is rewarded as charity, https://www.abuaminaelias.com/dailyhadithonline/2011/12/22/plant-tree-reward-charity/. (access: 24.07.2024).
Hagen, Emlyn & Teufert, John F. (2009). Flooding in Afghanistan: A Crisis. In: Anthony A. Jones, Trahel G. Vardanian & Christina Hakopian (ed.). Threats to Global Water Security, (pp. 179-185). Dordrecht: Springer, doi: 10.1007/978-90-481-2344-5_19.
Hakimuddin, Manzanay. (2024). An Assessmentof Afghanistan Legislative Efforts in Relation to International Environmental Commitments. Nangarhar University International Journal of Biosciences, 3 (2), pp. 469-471.
Hirschler, Konrad & Savant, Sarah Bowen (2014). Introduction – What is in a Period? Arabic Historiography and Periodization. Der Islam, 91 (1), pp. 6-19.
Islam a ekologia, https://polskaarabka.blogspot.com/p/islam-ekologia.html. (access: 24.07.2024).
Islamic Declaration on Global Climate Change. (2015). https://www.ifees.org.uk/about/islamicdeclaration/. (access: 24.07.2024).
Islamic Teachings On Environmental Conservation-Simple Ideas from Islam (2024). https://mairajulquran.com/environmental-conservation/. (access: 24.07.2024).
Jagielski, Wojciech (2017). Afganistan: wojna bez końca. https://www.tygodnikpowszechny.pl/afganistan-wojna-bez-konca-149566?_gl=1*1rhumtr*_up*MQ..&gclid=EAIaIQobChMIpcLfkIK2hwMVhxoGAB271gU_EAMYASAAEgKUAPD_BwE. (access: 20.07.2024).
Jagielski, Wojciech. (2021). Symboliczny początek i koniec. https://www.tygodnikpowszechny.pl/symboliczny-poczatek-i-koniec-167156?_gl=1*1rhumtr*_up*MQ..&gclid=EAIaIQobChMIpcLfkIK2hwMVhxoGAB271gU_EAMYASAAEgKUAPD_BwE. (access: 20.07.2024).
Jawid, Asadullah & Khadjavi, Menusch. (2019). Adaptation to climate change in Afghanistan: Evidence on the impact of external interventions. Economic Analysis and Policy, 64, pp. 64-82, doi: 10.1016/j.eap.2019.07.010.
Joannis De, Jeffrey. (2008). Security of Ecology in Afghanistan. Culture and Conflict Review, 2 (3), pp. 1-16.
Juergensmeyer, Mark. (2021). Czy wojna w Afganistanie była w ogóle potrzebna?. https://wszystkoconajwazniejsze.pl/prof-mark-juergensmeyer-czy-wojna-w-afganistanie-byla-w-ogole-potrzebna/. (access: 20.07.2024).
Jureńczyk, Łukasz. (2016). Polska misja w Afganistanie. Wojsko polskie w operacji reagowania kryzysowego NATO. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Jureńczyk, Łukasz. (2018). Osiągnięcia stabilizacji i odbudowy Afganistanu. Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, 3, pp. 105-116.
Jureńczyk, Łukasz. (2019). Partycypacja kobiet w systemie politycznym Afganistanu w XXI wieku. Przegląd Politologiczny, 1, pp. 93-103.
Kajetanowicz, Jerzy. (2009/2010). Wojsko Polskie w operacjach utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego 1973–2008. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 4, pp. 152-169.
Kalbarczyk, Sławomir. (2022). Zaskakująca inicjatywa. O ewakuacji Armii Andersa z Sowietów do Iranu polemicznie. https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/23539,Zaskakujaca-inicjatywa-O-ewakuacji-Armii-Andersa-z-Sowietow-do-Iranu-polemicznie.html (access: 21.07.2024).
Kałuski, Marian. Polacy w Afganistanie. https://web.archive.org/web/20110525030814/http://przeglad.australink.pl/literatura/sladami/kaluski12.pdf. (access: 21.07.2024).
Kardaś, Jarosław. (2024). Federacja Rosyjska wobec problemu afgańskiego w okresie 2014–2021. Przegląd Politologiczny 1, pp. 53-63.
Kazemi, Mortaza. (2022). Analysis of climate change primary concepts in science, health and environment textbooks of primary school in Afghanistan. World Journal of Advanced Research and Reviews, 16 (2), pp. 493-503, doi: 10.30574/wjarr.2022.16.2.1180.
Kazimierczuk, Agnieszka. (2024). Afganistan. Talibowie ogłosili kodeks cnót i występków. Damski głos i męska broda na cenzurowanym. https://www.rp.pl/spoleczenstwo/art41012561-afganistan-talibowie-oglosili-kodeks-cnot-i-wystepkow-damski-glos-i-meska-broda-na-cenzurowanym. (access: 13.11.2024).
Kazimierczuk, Agnieszka. (2024). Afganistan. Talibowie wprowadzają kolejne restrykcje. Dotkną nawet jadłospisy. https://www.rp.pl/polityka/art41293241-afganistan-talibowie-wprowadzaja-kolejne-restrykcje-dotkna-nawet-jadlospisy. (access: 13.11.2024).
Kęciek, Krzysztof. (2010). Afganistan – gra końcowa. https://www.tygodnikprzeglad.pl/afganistan-gra-koncowa/. (access: 21.07.2024).
Kęciek, Krzysztof. (2013). Afganistan – klęska NATO. https://www.tygodnikprzeglad.pl/afganistan-kleska-nato/. (access: 21.07.2024).
Khakimov, Parviz. (2021). Climate Change in Afghanistan, Kyrgyzstan, and Tajikistan: Trends and Adaptation Policies Conducive to Innovation. University of Central Asia – Institute of Public Policy and Administration (IPPA) Working Paper, 55, pp. 6-44, doi: 10.2139/ssrn.3806243.
Khalili, Rowida. (2022). Evaluation of Climate Change on Agricultural Production in Afghanistan. Eurasian Journal of Agricultural Research, 6 (2), pp. 91-100.
Khan, Kamran. (2022). Critical Analysis of Environmental Degradation in Afghanistan. Law & Social Policy, 4 (1), pp. 82-96.
King James Version, https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%201%3A28&version=KJV. (access: 24.07.2024).
Klupa, Krzysztof & Smolarek, Mirosław. (2012). Wpływ Talibów na kształtowanie systemu władzy w Afganistanie. In: Marek Bodziany, Mirosław Smolarek & Artur Gołębiowski (ed.). Obywatel w mundurze. Aksjologiczny wymiar funkcjonowania nowoczesnych sił zbrojnych, (pp. 187-202). Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych.
Kłyszejko, Kamil. (2022). Przyczyny niepowodzenia polityki amerykańskiej w Afganistanie. Przegląd Geopolityczny, 41, pp. 103-119.
Kohbar, Nishtha & Knippenberg, Erwin. (2023). Droughts and Welfare in Afghanistan. Washington: World Bank Group.
Kojzar, Katarzyna. (2021). Afganistan. Tłumy próbują uciekać, na lotnisku panika. Zagraniczne media rozliczają USA, https://oko.press/afganistan-tlumy-probuja-uciekac-na-lotnisku-panika-zagraniczne-media-rozliczaja-usa. (access: 20.07.2024).
Kojzar, Katarzyna. (2021). Tusk mówi o 250 milionach drzew wyciętych za rządów PiS. Sprawdzamy prawdziwą skalę wycinek. https://oko.press/tusk-mowi-o-250-milionach-drzew-wycietych-za-rzadow-pis-sprawdzamy-prawdziwa-skale-wycinek. (access: 24.07.2024).
Kombatanci, potomkowie żołnierzy Armii Andersa udają się do Iranu. https://dzieje.pl/aktualnosci/kombatanci-potomkowie-zolnierzy-armii-andersa-udaja-sie-do-iranu. (access: 21.07.2024).
Komorowski, Krzysztof. (2008). Afganistan jako teatr działań wojennych w świetle doświadczeń historycznych. Przegląd Historyczno-Wojskowy, 3, pp. 5-22.
Koniec misji w Afganistanie. Po prawie dwóch dekadach Polacy wracają do domu. (2021). https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/koniec-misji-w-afganistanie-po-prawie-dwoch-dekadach-polacy-wracaja-do-domu. (access: 21.07.2024).
Korzeniewski, Krzysztof. (2006). Afganistan, gdzie regułą jest brak reguł. Warszawa: Dialog.
Kosman, Michał. (2016). Recenzja: Łukasz Jureńczyk, Polska misja w Afganistanie. Wojsko polskie w operacji reagowania kryzysowego NATO, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2016, ss. 404. Świat Idei i Polityki, 15, pp. 495-498.
Kowalczyk, Andrzej. (2007). Political geography of Afganistan : three perspectives. Asia and Pacific Studies, 4, pp. 65-90.
Kozioł, Aleksandra & Kaca, Elżbieta. (2021). Pomoc humanitarna UE w Afganistanie – potrzeby i wyzwania. https://www.pism.pl/publikacje/pomoc-humanitarna-ue-w-afganistanie-potrzeby-i-wyzwania. (access: 21.07.2024).
Kraiński, Roman. (2016). Ekonomiczne aspekty polskich misji wojskowych w Iraku i Afganistanie. Colloqium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych, 4, pp. 73-82.
Kruczkowska, Maria. (2024). Afganistan: Talibowie zabronili kobietom głośno rozmawiać. https://wyborcza.pl/7,75399,31427922,afganistan-talibowie-zabronili-kobietom-glosno-rozmawiac.html (access: 13.11.2024).
Krzemińska, Agata. (2016). Społeczne aspekty udziału sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w misjach i operacjach poza granicami kraju (część II). Obronność. Zeszyty Naukowe, 18 (2), pp. 90-108.
Krzyżanowski, Marcin. (2015). Udział kobiet w afgańskim życiu politycznym w teorii i praktyce – wstęp do analizy. Wrocławskie Studia Erazmiańskie, 9, pp. 351-375.
Krzyżanowski, Marcin. (2022). Recenzja: Marcin Zubek, Budowanie pokoju w środowisku konfliktowym na przykładzie Afganistanu. Efektywność działań społeczności międzynarodowej, Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021, ss. 228. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, 29 (1), pp. 180-184.
Kucharczyk, Mateusz. (2024). Talibowie rzucili wyzwanie zmianom klimatycznym. https://wydarzenia.interia.pl/raport-media-zagraniczne/news-the-washington-post-talibowie-rzucili-wyzwanie-zmianom-klima,nId,7675713. (access: 24.07.2024).
Kulczycki, Włodzimierz. (1885). Afganistan i Kraj Turkomański. Lwów: Drukarnia Ludowa.
Kultura Afganistanu. (1981). Koszalin: Muzeum Okręgowe w Koszalinie.
Lakomy. Miron. (2013). Misja International Security Assistance Force w polskiej polityce bezpieczeństwa na początku XXI wieku. Studia Politicae Universitatis Silesiensis, 11, pp. 231-252.
Lipczyński, Tomasz. (2023). 15 największych trucicieli na świecie. Te państwa wyemitowały najwięcej CO2. https://forsal.pl/biznes/ekologia/artykuly/8794222,15-najwiekszych-trucicieli-na-swiecie-te-panstwa-wyemitowaly-najwiece.html (access: 24.07.2024).
Lorenc, Magdalena. (2008). Polska opinia publiczna wobec działań PKW w Afganistanie i Iraku. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, 2, pp. 275-288.
Machniak, Arkadiusz. (2023). Sytuacja w Afganistanie w latach 2021–2023 po wycofaniu międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. UR Journal of Humanities and Social Sciences, 4 (29), pp. 165-180.
Mahaqi, Ali. (2021). Traditional water management systems in Afghanistan: lessons for the future. Arabian Journal of Geosciences, 14 (15), 1465.
Mahmoodi, Sultan Mahmood. (2008). Integrated Water Resources Management for Rural Development and Environmental Protection in Afghanistan. Journal of Developments in Sustainable Agriculture, 3 (1), pp. 9-19, doi: 10.11178/jdsa.3.9.
Marchlewicz, Krzysztof. (2016). Udana historia nieudanej interwencji Brytyjczyków w Afganistanie (1839–1842). Kwartalnik Historyczny, 2, pp. 327-337.
Massalski, Władysław. (1928). Pierwszy Polak w Afganistanie. Warszawa: Drukarnia Geograficzna.
Matuszak, Jacek & Przeździecki, Paweł. (2011). 10 lat Wojska Polskiego w Afganistanie. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
McKibben, Bill. (2024). The GOP climate plan is...way worse than the Taliban's? https://billmckibben.substack.com/p/the-gop-climate-plan-isway-worse. (access: 24.07.2024).
Mirowski, Jakub. (2024). Afganistan wciąż modli się o deszcz. Kryzys klimatyczny wypędza z domów i zabija. https://oko.press/afganistan-kryzys-klimatyczny. (access: 24.07.2024).
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (1998). Emir reformator. Modernizacyjna polityka władcy Afganistanu Amanullaha. Przegląd Historyczny, 89 (1), pp. 69-86.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2001a). Afganistan w polityce Wielkiej-Brytanii i Rosji Radzieckiej 1919–1924. Warszawa: DiG.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2001b). Talibowie. Pułtusk: ASPRA-JR.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2009). Polityka Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego wobec Afganistanu w latach 1947–1979. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2010). Afganistan. Warszawa: Trio.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2016). III wojna afgańsko-brytyjska 1919. Czy był to konflikt asymetryczny? Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, 143 (4), pp. 769-787.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2021a). III wojna afgańsko-brytyjska 1919 –1920. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2021b). Afganistan na nowo. https://gazeta.sgh.waw.pl/meritum/afganistan-na-nowo-prof-modrzejewska-lesniewska-jest-kilka-mozliwych-scenariuszy. (access: 21.07.2024).
Modrzejewska-Leśniewska, Joanna. (2022). Lotnictwo w III wojnie afgańsko-brytyjskiej 1919–1920. Dzieje Najnowsze, 54 (4), pp. 61-63.
Muszkiewicz, Marian. (2009). Afganistan – trudne spotkanie Wschodu z Zachodem. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Nauki Społeczne, 78 (1), pp. 97-123.
Nabavi, Salman Ali & Mohammadi, Alinaqui. (2024). Climate Change and Water Crisis in Afghanistan. American International Journal of Social Science Research, 15 (1), pp. 1-11, doi: 10.46281/aijssr.v15i1.2199.
Nałkowski, Wacław. (1879). Afganistan. Zarys porównawczo-geograficzny. Kraków: Czas.
Natkaniec-Nowak, Lucyna. (2010). Mineralogia wybranych kamieni szlachetnych i ozdobnych Afganistanu. Kraków: Akademia Górniczo-Hutnicza.
Nguyen, Noah. (2024). Taliban urges Imams to combat climate change. https://www.devx.com/news/taliban-urges-imams-to-combat-climate-change/. (access: 24.07.2024).
Noack, Rick. (2024). Taliban tries reconciling science and religion in facing climate change. https://www.washingtonpost.com/world/2024/07/12/afghanistan-taliban-climate-change/. (access: 24.07.2024).
Nurzyńska, Anna. Bezpieczeństwo misji polskiego kontyntgentu wojskowego w Afganistanie w latach 2001–2013. In: Ryszard Wróblewski & Henryk Wyrębek (ed.). Determinanty bezpieczeństwa militarnego, (pp. 151-164). Siedlce: Pracownia Wydawnicza Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
Obraz Królestwa Kabul w Azyi. (1817). Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego, pp. 698-700.
Odsłonięto tablicę wdzięczności narodowi irańskiemu za pomoc armii gen. Andersa (2014). https://wpolityce.pl/polityka/186753-odslonieto-tablice-wdziecznosci-narodowi-iranskiemu-za-pomoc-armii-gen-andersa. (access: 21.07.2024).
Ogdowski, Marcin. (2021). Po co byliśmy w Afganistanie? https://www.tygodnikprzeglad.pl/po-co-bylismy-w-afganistanie/. (access: 21.07.2024).
Omerkhil, Najibullah. (2020). Micro-level adaptation strategies by smallholders to adapt climate change in the least developed countries (LDCs): Insights from Afghanistan. Ecological Indicators, 118, 106781, doi: 10.1016/j.ecolind.2020.106781.
Otłowski, Tomasz. (2012). Cmentarzysko imperiów. Afganistan 2001–2014. Warszawa: Rambler.
Otłowski, Tomasz. (2021). Afganistan 2021 – anatomia klęski. https://pulaski.pl/afganistan-2021-anatomia-kleski/. (access: 21.07.2024).
Outriders Podcast: Kryzys klimatyczny: jak Afganistan walczy ze zmianą klimatu? (2023). https://www.youtube.com/watch?v=zpD5SvzdyvY. (access: 24.07.2024).
Ozdemir, Ibrahim. (2020). What does Islam say about climate change and climate action? https://www.aljazeera.com/opinions/2020/8/12/what-does-islam-say-about-climate-change-and-climate-action. (access: 24.07.2024).
Pacek, Bogusław. (2015). Polscy żołnierze w Afganistanie 2002–2014. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
Paraskiewicz, Kinga. (2014). Historyczna wizyta Amanullha Chana króla Afganistanu w Europie (1927–1928). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Paszyn, Maciej. (2014). Afganistan w polityce bezpieczeństwa mocarstw regionalnych Azji Środkowej i Południowej. Studia Bezpieczeństwa Narodowego, 5 (1), pp. 87-112.
Pawlak, Mateusz. (2023. Na to idą miliardy z wycinki polskich lasów. https://klimat.rp.pl/lasy/art38272381-na-to-ida-miliardy-z-wycinki-polskich-lasow. (access: 24.07.2024).
Pawłowski, Tymoteusz. (2021). Mudżahedini znad Wisły. Polacy przeciw Sowietom w Afganistanie. https://historia.dorzeczy.pl/historia-wspolczesna/98343/polscy-mudzahedini-w-afganistanie.html. (access: 21.07.2024).
Pazdur, Regina Dominika & Woźniak, Justyna Julia. (2013). „Afganistan – Polska”. Praktyczna realizacja celów edukacji wielo- i międzykulturowej. In: Urszula Markowska-Manista & Aleksandra Niedźwiedzka-Wardak (ed.). Edukacja globalna w w nauczaniu uczniów i uczennic ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, (pp. 128-156). Warszawa: Chrześcijańska Służba Charytatywna.
Penkala, Danuta. (1979). „Gorące” i „zimne” w tradycyjnej medycynie Afganistanu. Etnografia Polska, 23 (2), pp. 307-330.
Penkala, Danuta. (1981). Społeczno-kulturowe uwarunkowania sytuacji zdrowotnej ludności wiejskiej we współczesnym Afganistanie. Lud, 65, pp. 145-170.
Petrus, Jan. (1987). Afganistan. Zarys dziejów. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Pięciak, Wojciech. (2011). Gdy giną nasi. https://www.tygodnikpowszechny.pl/gdy-gina-nasi-141168?_gl=1*1rhumtr*_up*MQ..&gclid=EAIaIQobChMIpcLfkIK2hwMVhxoGAB271gU_EAMYASAAEgKUAPD_BwE. (access: 20.07.2024).
Piotrowski, Mateusz. (2011a). Problemy regionalnego wymiaru stabilizacji Afganistanu. Biuletyn PISM, 90, pp. 2524-2525.
Piotrowski, Mateusz. (2011b). Rezultaty procesów rekoncyliacji i reintegracji w Afganistanie. Biuletyn PISM, 110, pp. 2564-2565.
Piotrowski, Mateusz. (2021). Sposób wycofania się USA z Afganistanu był fatalny. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8229219,ekspert-wycofanie-usa-z-afgnaistanu.html (access: 21.07.2024).
Polska Akcja Humanitarna dostarczała pomoc w latach 1998 oraz 2002-2011. https://www.pah.org.pl/afganistan/?enable_cookies=all. (access: 21.07.2024).
Predel, Grzegorz. (2017). Wpływ udziału żołnierzy w misji stabilizacyjnej w Afganistanie na funkcjonowanie ich rodzin. Wyniki badań empirycznych WBBS WCEO. Collqium Wydziału Nauk Humanistyczych i Społecznych, 1, pp. 85-104.
Přívara Andrej & Přívarová Magdaléna. (2019). Nexus between Climate Change, Displacement and Conflict: Afghanistan Case. Sustainability, 11 (20), 5586, doi: 10.3390/su11205586.
Pstrusińska, Jadwiga. (2007). Zarys dziejów afganologii polskiej. In: Tadeusz Majda (ed.). Szkice z dziejów polskiej orientalistyki, vol. 4, (pp. 73-94). Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
Pugliese, Joseph. (2020). Biopolitics of the More-Than-Human: Forensic Ecologies of Violence. Durham: Duke University Press.
Qureshi, Asad Sarwar. (2002). Water Resources Management in Afghanistan: The Issues and Options. Lahore: IWMI Pakistan Regional Office.
Rahmani, Hizbullah, Wafa, Wafaurahman, Fayaz Gul Mazloum, Yar (2021). The Importance of Public Awareness in Environmental Protection: A Case Study in Paktika, Afghanistan. Nature Environment and Pollution Technology, 20 (4), pp. 1621-1626, doi: 10.46488/NEPT.2021.v20i04.024.
Sadowa, Katarzyna. (2015). Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne, 17, pp. 131-147.
Safi, Inamullah et al. (2006). Analysis of the Traditional Mirab System and Pointers for its Preservation in Afghanistan. In: 2nd World Irrigation Forum – Full Lenght Papers, (W.1.3.06). Chiang Mai: ICID.
Sahih al-Buchari, Volume 3, Book 39, Number 513, https://www.iium.edu.my/deed/hadith/bukhari/039_sbt.html. (access: 24.07.2024).
Salman, Dina, Amer, Saud A., Ward, Frank A. (2017). Protecting food security when facing uncertain climate: Opportunities for Afghan communities. Journal of Hydrology, 554, pp. 200-215, doi: 10.1016/j.jhydrol.2017.09.015.
Shokory, Jamal A., Schaefli, Bettina, Lane, Stuart N. (2023). Water resources of Afghanistan and related hazards under rapid climate warming: a review. Hydrological Sciences Journal, 68 (3), pp. 507-525, doi: 10.1080/02626667.2022.2159411.
Sie haben keine Wahl: Jetzt werden sogar die Taliban zu Klimaschützern (2024). https://www.focus.de/earth/analyse/afghanistan-so-koennten-klimahilfen-die-isolation-des-landes-durchbrechen_id_259903761.html. (access: 24.07.2024).
Sierakowska-Dyndo, Jolanta. (1998). Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej. Warszawa: Dialog.
Sierakowska-Dyndo, Jolanta. (2002). Afganistan – narodziny republiki. Warszawa: Dialog.
Sierakowska-Dyndo, Jolanta. (2003). Powrót Bożych szaleńców. In: Anna Parzymies (ed.). Islam a terroryzm, (pp. 125-143). Warszawa: Dialog.
Sierakowska-Dyndo, Jolanta. (2008). Afganistan – w objęciach czy w szponach tradycji?. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Sierakowska-Dyndo, Jolanta. (2013). The boundaries of Afghans political imagination. The normative-axiological aspects of Afghan tradition. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
Skowron, Ryszard. (2020). Tłumaczenia i recepzja w Europie i Turcji prac Judy Tadeusza Krusińskiego SI o wojnie afgańsko-perskiej i upadku dynastii Safanidów. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne, 147 (1), pp. 13-36.
Skwarski, Andrzej. (2014). Misja wojskowa w Iraku i Afganistanie oraz skutki dla polskich sił zbrojnych, gospodarki i międzynarodowej pozycji Polski. Studia Bezpieczeństwa Narodowego, 4 (5), pp. 59-72.
Smith, Graeme & Eberle, Ulrich. (2023). Why the Taliban Should Be Brought in from the Cold for Climate Talks. https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/afghanistan/why-taliban-should-be-brought-cold-climate-talks. (access: 24.07.2024).
Souza’D, Shanthie Mariet. (2024). Meeting the Climate Crisis in Afghanistan. https://thediplomat.com/2024/04/meeting-the-climate-crisis-in-afghanistan/. (access: 24.07.2024).
Stempień, Marta Sara. (2017). Dzihadyzm a tworzenie quasi-państw. Funkcjonowanie „państw dżihadystycznych” w przestrzeni międzynarodowej - studium porównawcze. De Securitate et Defensione, 3 (1), pp. 134-144.
Stróżyk, Jarosław. (2021). Strategiczne implikacje wycofania USA z Afganistanu. Porażka, czy katastrofa? Rocznik Strategiczny, 22, pp. 405-409.
Stróżyk, Jarosław. Koniec dwóch dekad operacji USA w Afganistanie. Implikacje dla NATO i bezpieczeństwa RP. https://instytutobywatelski.pl/analizy/307-koniec-dwoch-dekad-operacji-usa-w-afganistanie-implikacje-dla-nato-i-bezpieczenstwa-rp. (access: 20.07.2024).
Sukri, Wan Nur Athiyyah Binti Wan Ahmad. (2023). The Islamic Perspective on Environmental Protection: Principles and Practices. https://en.islamonweb.net/the-islamic-perspective-on-environmental-protection-principles-and-practices. (access: 24.07.2024).
Suwara, Ewa. (2015). Zamówienia publiczne jako środek budowania państwa (state-building) w sytuacjach pokonfliktowych na przykładzie Afganistanu. Warszawa: Elipsa.
Taliban tries reconciling science and religion in facing climate change (2024). https://www.afghanistan-analysts.org/en/recommended-reading/taliban-tries-reconciling-science-and-religion-in-facing-climate-change/. (access: 24.07.2024).
Thomas, Vincent & Ahmad, Mujeeb. (2009). A Historical Perspective on the Mirab System: A Case Study of the Jangharoq Canal, Baghlan. Afghanistan Research and Evaluation Unit. Case Study Series, March 2009.
Traité d'amitié entre la Sérénissime République de Pologne et le. Royaume de l'Afghanistan, signé à Angora le 3 Novembre 1927 (1928). Dziennik Ustaw RP 55 (523), pp. 1186-1187.
Tumiłowicz, Bronisław. (2009). Czy polscy żołnierze w Afganistanie walczą o słuszną sprawę? https://www.tygodnikprzeglad.pl/czy-polscy-zolnierze-afganistanie-walcza-o-sluszna-sprawe/. (access: 21.07.2024).
Uzdowski, Marian. (1928). Afganistan na tle współzawodnictwa rosyjsko-angielskiego. Warszawa: Instytut Wschodni.
Václavíková, Jana. (2022). Ohroženi klimatem: Afghánistán vypouští jen minimum emisí, následky ale nese obrovské. https://zpravy.aktualne.cz/zahranici/serial-ohrozeni-klimatem-afghanistan/r~f8dedb642e7011ed9ae20cc47ab5f122/. (access: 24.07.2024).
Viala, Eric. (2004). Irrigation management in Afghanistan: the tradition of mirabs. In: USCID Conference Proceedings 2004, (pp. 125-132). Salt Lake City: USCID.
Wantuch, Dominika. (2024a). Miała 7 lat, gdy obiecano ją starszemu mężczyźnie. https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,31347192,miala-7-lat-gdy-obiecano-ja-starszemu-mezczyznie-po-latach.html?_gl=1*1m6gp71*_gcl_au*MTkwMDAwNDA0NS4xNzMxNTEyNjg5*_ga*MTQxMjE5OTU2My4xNzMxNTEyNjg1*_ga_6R71ZMJ3KN*MTczMTUxMjY4NC4xLjEuMTczMTUxMjg4Mi4wLjAuMA..&_ga=2.226885789.1248003487.1731512689-1412199563.1731512685&disableRedirects=true. (access: 13.11.2024).
Wantuch, Dominika. (2024b). Afganistan kobiet: nie mów i nie patrz. Talibowie wprowadzają kodeks cnót i występków. https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,31250540,afganistan-kobiet-nie-mow-i-nie-patrz-talibowie-wprowadzaja.html?_gl=1*aafkd*_gcl_au*MTkwMDAwNDA0NS4xNzMxNTEyNjg5*_ga*MTQxMjE5OTU2My4xNzMxNTEyNjg1*_ga_6R71ZMJ3KN*MTczMTUxMjY4NC4xLjEuMTczMTUxMjk4OS4wLjAuMA..&_ga=2.192882858.1248003487.1731512689-1412199563.1731512685. (access: 13.11.2024).
Winid, Bogusław. (2007). Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie. Polski Przegląd Dyplomatyczny, 1, pp. 5-18.
Wolski, Krzysztof. (1969). Tradycyjne techniki sztucznego nawadniania w krajach irańskich. Lud, 53, pp. 196-224.
Wolski, Krzysztof. (1972). Uwagi nad rolnictwem środkowego Afganistanu. Lud, 56, pp. 161-188.
Wolski, Krzysztof. (1975). Tradycyjna uprawa winorośli w Afganistanie. Etnografia Polska, 19 (1), pp. 143-162.
Zając, Justyna. (2007). Udział Polski w misjach pokojowych i stabilizacyjnych na początku XXI wieku. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 4, pp. 191-207.
Zaki, Najibullah (2023). An Overview of Climate Change in Afghanistan: Causes, Consequences, Challenges and Policies. Darmstadt: Technical University of Darmstadt.
Zakrzewska, Sandra. (2024). Meryl Streep: W Afganistanie koty mają więcej praw niż kobiety. https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,31336997,meryl-streep-koty-maja-wiecej-praw-niz-kobiety-w-afganistanie.html?_gl=1*1l0fe6v*_gcl_au*MTkwMDAwNDA0NS4xNzMxNTEyNjg5*_ga*MTQxMjE5OTU2My4xNzMxNTEyNjg1*_ga_6R71ZMJ3KN*MTczMTUxMjY4NC4xLjEuMTczMTUxMjkzNC4wLjAuMA..&_ga=2.196618156.1248003487.1731512689-1412199563.1731512685. (access: 13.11.2024).
Zalas-Kamińska, Katarzyna. (2022). Polska pomoc dla Afganistanu i Iraku jako wsparcie międzynarodowej próby rozwoju oraz stabilizacji Azji Centralnej i Bliskiego Wschodu. Sprawy Międzynarodowe, 75 (2), pp. 229-258.
Zapaśnik, Stanisław (2014). „Walczący islam” w Azji Centralnej. Problem społecznej genezy zjawiska. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Zaręba, Szymon. (2010). Międzynarodowe prawo humanitarne a wojna w Afganistanie: wybrane zagadnienia. Studenckie Zeszyty Naukowe, 20, pp. 7-30.
Ziajka, Piotr. (2017). Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie – działania medyczne w ramach V i VI zmiany, doświadczenia własne służby w FOB Warrior. Lekarz Wojskowy, 95 (4), pp. 389-396.
Zielesiński, Łukasz & Kowalska-Sendek, Magdalena. (2021). Misja, która zmieniła Polską armię. https://pzevo.azurewebsites.net/home/articleshow/34657?t=Misja-ktora-zmienila-polska-armie. (access: 20.07.2024).
Zubek, Marcin. (2021). Budowanie pokoju w środowisku konfliktowym na przykładzie Afganistanu. Efektywność działań społeczności międzynarodowej. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Żuk, Piotr. (2009). Afganistan – nie w naszym imieniu! https://www.tygodnikprzeglad.pl/afganistan-nie-naszym-imieniu/. (access: 21.07.2024).
Downloads
چاپ شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2024 کارول دابروسکی
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution 4.0 می باشد.