ضوابط آزادی بیان در ادبیات قرآن کریم با تأکید بر آرای مفسران فریقین
DOI:
https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.13.I.2.6واژهگانِ کلیدی:
قرآن کریم، ادبیات قرآن، مفسران فریقین، آزادی بیان، ضوابط آزادی بیانچکیده
قرآن کریم، که منبع جامع معرفت دینی است، به «آزادیِ بیان» به مثابۀ یکی از حقوق اولیه انسان مینگرد و برای آن جایگاه والایی قائل شده است. این امر در حکومت اسلامی از راهبردهای بنیادین بهحساب میآید. «آزادی بیان» همچون سایر پدیدهها دارای حدود و چهارچوبهاییاست، که باتوجه به بهرهوریهای ویرانساز و اهانتبار ناآگاهان از آن، تعیین آنها در ادبیات قرآن کریم و اندیشۀ مفسران تشیّع و تسنّن، ضروری مینماید. هدف این مقاله پاسخ بدین پرسش بوده است که ضوابط «آزادی بیان» در قرآن کریم براساس نگرش مفسران فریقین چیست؟ جهت دستیابی بدین هدف، به شیوۀ کیفی و با بهرهگیری از روش توصیفی-تحلیلی و تفسیر موضوعی استنطاقی و ابزار کتابخانهیی و نرمافزاری، به قرآن کریم مراجعه و با استمداد از منابع تفسیری، آیات ناظر به حدود آزادی بیان جمعآوری و به تحلیل گرفته شده است. کندوکاو در آیات و تفاسیر، بیانگر آن است که: آزادیِ اظهار باورها بهعنوان یک اصل از قرآن کریم قابل اثبات است؛ اما نه بهصورت مطلق و بدون قید، بلکه ضوابطی همچون رعایت حدود الهی، رعایت نصابهای عقلی و منطقی، رعایت مصالح جامعۀ اسلامی، منع بیانهای تنشآفرین، وحدتشکن، شایعهساز، توهینگونه، تمسخرآمیز و مواردی که موجب فساد و تباهی فردی یا اجتماعی میگردد، بر آن حاکم است. ضابطهمندسازی «آزادی بیان» ضمن پاسداری از اصل آزادی اظهار نظر، مسیر بیانهای تخریبگر را میبندد و مانع اظهارات ویرانگر و معارض با مصالح فردی و اجتماعی میشود.
سرچشمهها/ منابع
۱. قرآن کریم.
۲. نهجالبلاغه.
۳. آلوسى، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني. گردآورنده: شمسالدين، سناء بزيع. بیروت: دار الكتب العلميه، منشورات محمد علی بيضون.
۴. ابنعاشور، محمدطاهر. (1420ق). تفسير التحرير و التنوير المعروف بتفسير ابن عاشور. بیروت: مؤسسه التاريخ العربي.
۵. ابنكثير، اسماعيل بن عمر. (1419ق). تفسير القرآن العظيم (ابن كثير). محقق: شمسالدين، محمد حسين. بیروت: دار الكتب العلميه، منشورات محمد علی بيضون.
۶. اسحاقی، حسین. (1384). آزادی در اسلام و غرب. قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
۷. انوری، حسن. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
۸. ایازی، سید محمدعلی. (1379). آزادی در قرآن. تهران: مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.
۹. برلین، آیزیا. (1368). چهار مقاله درباره آزادی. ترجمه محمدعلی موحدی. تهران: شرکت سهامی خوارزمی.
۱۰. بيضاوى، عبدالله بن عمر. (1418ق). أنوار التنزيل و أسرار التأويل (تفسير البيضاوى). تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلى. بیروت: دار إحياء التراث العربي.
۱۱. جعفری، محمدتقی. (1375). فلسفه و هدف زندگی. تهران: انتشارات قدیانی.
۱۲. جوادی آملی، عبدالله. (1381). تفسیر موضوعی قرآن: جامعه در قرآن. قم: نشر اسراء.
۱۳. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1410ق). الصحاح؛ تاجاللغه و الصحاح العربیه. بیروت: دارالعلم للملایین.
۱۴. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت¬نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
۱۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالعلم.
۱۶. رضا، محمد رشيد. (1414ق). تفسير القرآن الحكيم الشهير بتفسير المنار. بیروت: دارالمعرفه.
۱۷. سبحانی تبریزی، جعفر. (1421ق). مفاهیم القرآن. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
۱۸. سیدباقری، سید کاظم. (1397). «حق آزادی بیان از منظر قرآن کریم». مجله علوم سیاسی. 21(شماره 81). صص7-32. doi: 10.22081/psq.2018.65864
۱۹. سیدباقری، سیدکاظم. (1399). «ضوابط آزادی سیاسی با تأکید بر قرآن کریم». قم: دوفصل-نامه معرفت سیاسی. 12(2). صص23-41. http://noo.rs/UsSQb
۲۰. شیرخانی، علی. (1386). آزادی از نگاه اسلام شیعی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
۲۱. صدر، سیدمحمدباقر. (1358). نهادهای اقتصادی اسلام. ترجمۀ غلامرضا بیان و فخرالدین شوشتری. تهران: بدر.
۲۲. طباطبايى، محمدحسين. (1390). الميزان في تفسير القرآن. چ2. بیروت: مؤسسه الأعلمي للمطبوعات.
۲۳. طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البيان في تفسير القرآن. چ3. تهران: ناصر خسرو.
۲۴. طبری، محمد بنجریر. (بی.تا). تاریخ الطبری. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. قاهره: دارالمعارف.
۲۵. عابدي اردكاني، محمد. (1394). دایرهالمعارف حكمت سياسی اسلامی. بیجا.
۲۶. عمید، حسن. (1377). فرهنگ فارسی عمید. چ 12. تهران: سپهر.
۲۷. عمید زنجانی، عباسعلی. (1377). فقه سیاسی (حقوق اساسی و مبانی قانون اساسی جمهور اسلامی ایران). چ 4. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
۲۸. فخررازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسير الكبير (مفاتيح الغيب). چ 3. بیروت: دار إحياء التراث العربي.
۲۹. فضلالله، سیدمحمدحسین. (1419ق). تفسیر من وحی القرآن. چ 2. بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر.
۳۰. فولادوند، محمدمهدى. (1418ق). ترجمه قرآن. چ 3. تهران: دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامى.
۳۱. قطب، سید. (1425ق). فی ظلال القرآن. چ 35. بیروت: دارالشروق.
۳۲. كلينى، محمد بن يعقوب. (1407ق). الكافي(ط- الإسلاميه). محقق/ مصحح: علیاکبر غفارى محمد آخوندی. تهران: دار الكتب الإسلاميه.
۳۳. کاتوزیان، ناصر و همکاران. ( 1382ق). آزادی اندیشه و بیان. تهران: نشر گرایش.
۳۴. مراغى، احمد مصطفى. (بی¬.تا). تفسير المراغى. چ 1. لبنان: دارالفكر.
۳۵. مطهری، مرتضی. (1386). اسلام و مقتضیات زمان. چ 8. تهران: انتشارات صدرا.
۳۶. معین، محمد. (1376). فرهنگ فارسی. چ 10. تهران: سپهر.
۳۷. مغنيه، محمدجواد. (1424ق). التفسير الكاشف. قم: دار الكتاب الإسلامي.
۳۸. مكارم شيرازى، ناصر. (1371). تفسير نمونه. چ 10. تهران: دار الكتب الإسلاميه.
۳۹. میل، جان استورات. (1340ق). دربارة آزادی. ترجمه محمود صناعی. تهران: کتابهای جیبی.
References
The Holy Quran.
Nahj al-Balagha.
Alusi, Mahmoud bin Abdullah. (1995). Ruh al-Ma'ani fi Tafsir al-Quran al-Azim wa al-Sab' al-Mathani. Compiler: Shamsuddin, Sanaa Bazie. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya, Publications of Muhammad Ali Baydoun.
Ibn Ashur, Muhammad Tahir. (2000). Tafsir al-Tahrir wa al-Tanwir known as Tafsir Ibn Ashur. Beirut: Arab History Institute.
Ibn Kathir, Ismail bin Umar. (1998). Tafsir al-Quran al-Azim (Ibn Kathir). Investigator: Shamsuddin, Muhammad Hussein. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya, Publications of Muhammad Ali Baydoun.
Es-haqi, Hossein. (2005). Freedom in Islam and the West. Qom: Islamic Research Center of IRIB.
Anvari, Hassan. (2002). Sokhan's Comprehensive Dictionary. Tehran: Sokhan.
Ayazi, Seyed Mohammad Ali. (2000). Freedom in the Quran. Tehran: Zechariah Research and Publishing Institute.
Berlin, Isaiah. (1989). Four Essays on Liberty. Translated by Mohammad Ali Mohaadi. Tehran: Kharazmi Joint Stock Company.
Al-Baydawi, Abdullah bin Omar. (1997). Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Ta'wil (Tafsir al-Baydawi). Edited by Muhammad Abdulrahman Marashli. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Jafari, Mohammad Taghi. (1996). The Philosophy and Goal of Life. Tehran: Ghadyani Publications.
Javadi Amoli, Abdullah. (2002). Thematic Interpretation of the Quran: Society in the Quran. Qom: Esra Publishing.
Jawhari, Ismail bin Hammad. (1989). Al-Sihah; Taj al-Lughah wa al-Sihah al-Arabiyya. Beirut: Dar al-Ilm Lil-Malayin.
Dehkhoda, Ali Akbar. (1998). Dehkhoda Dictionary. Tehran: University of Tehran.
Raghib al-Isfahani, Hossein bin Mohammad. (1991). Al-Mufradat fi Gharib al-Quran. Beirut: Dar al-Ilm.
Rida, Mohammad Rashid. (1993). Tafsir al-Quran al-Hakim known as Tafsir al-Manar. Beirut: Dar al-Ma'rifah.
Sobhani Tabrizi, Jafar. (2000). Mafaheem al-Quran. Qom: Imam Sadiq Institute.
Seyyed Bagheri, Seyed Kazem. (2018). "The Right to Freedom of Expression from the Perspective of the Holy Quran". Political Science Journal. 21(81). pp. 7-32. doi: 10.22081/psq.2018.65864
Seyyed Bagheri, Seyed Kazem. (2020). "Regulations of Political Freedom with Emphasis on the Holy Quran". Qom: Bi-annual Journal of Political Knowledge. 12(2). pp. 23-41. http://noo.rs/UsSQb
Shirkhani, Ali. (2007). Freedom from the Perspective of Shia Islam. Tehran: Islamic Revolution Document Center.
Sadr, Seyed Mohammad Baqir. (1979). The Economic Institutions of Islam. Translated by Gholamreza Bayan and Fakhruddin Shushtari. Tehran: Badr.
Tabataba'i, Mohammad Hossein. (2011). Al-Mizan fi Tafsir al-Quran. 2nd ed. Beirut: Al-A'lami Institute for Publications.
Tabarsi, Fazl bin Hassan. (1993). Majma' al-Bayan fi Tafsir al-Quran. 3rd ed. Tehran: Naser Khosrow.
Tabari, Mohammad bin Jarir. (n.d.). History of Tabari. Edited by Mohammad Abu al-Fadl Ibrahim. Cairo: Dar al-Ma'arif.
Abedi Ardakani, Mohammad. (2015). Encyclopedia of Islamic Political Wisdom. No place.
Amid, Hassan. (1998). Amid Persian Dictionary. 12th ed. Tehran: Sepehr.
Amid Zanjani, Abbasali. (1998). Political Jurisprudence (Constitutional Rights and Foundations of the Constitution of the Islamic Republic of Iran). 4th ed. Tehran: Amir Kabir Publishing Institute.
Fakhr al-Razi, Mohammad bin Omar. (2000). Al-Tafsir al-Kabir (Mafatih al-Ghayb). 3rd ed. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi.
Fadlallah, Seyed Mohammad Hossein. (1998). Tafsir Min Wahy al-Quran. 2nd ed. Beirut: Dar al-Malak for Printing and Publishing.
Fooladvand, Mohammad Mahdi. (1997). Translation of the Quran. 3rd ed. Tehran: Office of Islamic History and Knowledge Studies.
Qutb, Sayyid. (2004). Fi Zilal al-Quran. 35th ed. Beirut: Dar al-Shorouq.
Kulayni, Mohammad bin Yaqub. (1986). Al-Kafi. Edited by Ali Akbar Ghafari and Mohammad Akhundi. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Katouzian, Nasser and colleagues. (2003). Freedom of Thought and Expression. Tehran: Geraish Publishing.
Maraghi, Ahmed Mostafa. (n.d.). Tafsir al-Maraghi. 1st ed. Lebanon: Dar al-Fikr.
Motahari, Morteza. (2007). Islam and the Demands of the Time. 8th ed. Tehran: Sadra Publications.
Moein, Mohammad. (1997). Persian Dictionary. 10th ed. Tehran: Sepehr.
Moghniyeh, Mohammad Jawad. (2003). Al-Tafsir al-Kashif. Qom: Dar al-Kitab al-Islami.
Makarem Shirazi, Nasser. (1992). Tafsir Nemooneh. 10th ed. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Mill, John Stuart. (1961). On Liberty. Translated by Mahmoud Sanai. Tehran: Pocket Books.
چاپ شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2024 احمد فصیحیِ اخلاقی،دکتر محمدحسین محمدی
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by/4.0/88x31.png)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution 4.0 می باشد.