1. دیدگاه‌های توحیدی- عرفانی شیخ‌الاسلام انصاری

چکیده

توحید، از مقوله‌های اساسی در اسلام و عرفان اسلامی است و در آثار ادبیات فارسی به پیمانۀ قابل اعتنایی، تجلی یافته است. جای‌گاه این دانش‌واژه در حوزۀ معرفت شنیداری و شهودی بسی ارزنده است. این مقولۀ عرفانی در آثار شیخ‌الاسلام انصاری، که از بزرگان ادبیات و عرفان است، هرچند تجلّی بنیادین یافته؛ اما تلوُّن تعابیر، آن را در هالۀ تطوُّر، نهان داشته است؛ از این‌رو، تبیین این مقوله در نگاه اهل عرفان، ارزش‌مند می‌نماید. این مقاله، که به‌گونۀ تحلیلی - بنیادی تهیه شده، در پی تبیین دیدگاه‌های توحید عرفانی پیر هرات، گونه‌های توحید و مشخصه‌های آن در نگاه وی بوده است؛ لذا بیان می‌دارد که شیخ‌الاسلام انصاری چه نوع دیدگاه‌های عرفانی داشته، مشخصه‌های آن کدام‌هایند و در آثار وی چه‌گونه آیینه‌داری شده است. شمار معدودی از اهل نظر، هرچند از سخنان مبحت‌آمیز انصاری، برداشت توحید وجودی کرده‌اند؛ اما توحید عرفانی خواجۀ انصار با دید پژوهش‌مندانه، ویژه‌گی تکیه بر شنیدن و شهود را داراست و به مشرب وحدت شهود گرایش دارد.