کاربردِ اصولِ منطقی دراُنس‌التّائبینِ شیخِ جام

(با توجه به سه اصلِ منطقی: تعریف، تقسیم و استدلال)

چکیده

انس التائبین، کتابی‌­است از شیخ احمد جام نامقی، که ‌موضوعات عرفانی، تصوفی و اجتماعی را در خود جای داده و اساساً برای اقناع روحیۀ پرسش­‌گریِ مخاطبان، نوشته شده است. این جُستار در پی این‌بوده که با استفاده از روی­‌کرد پژوهش کیفی، در پی حلِ مسألۀ کاربستِ اصولِ منطقی در نثر انس التائبین، برآید و زمینه­‌های متفاوت منطقی در کتاب مذکور را نشان بدهد. ازآنجایی‌که اصول منطقی هم‌­چون تعریف، تقسیم و استدلال، برای ارائۀ درست واحدهای زبانی و تثبیت و شناخت گزاره‌­های فکری کاربرد دارند، شیخ جام، از هر سه اصل منطقی فوق، با عنایت به متغیرهای مربوط به سبک نوشتار و اقتضای موضوعات کتاب خود، بهره برده است. هرچند که به لحاظ معرفت‌­شناسیِ متن، شماری از اصول مذکور، نتوانستند به شکل کاملاً دقیق و قالبی، در کتاب انس التائبین، حضور داشته باشند؛ اما استدلال به روش‌­های قیاسی و تمثیلی در نثر انس التائبین، نمود دارد؛ نیز استدلال مباشر، در جای‌­جای کتاب دیده می­‌شود. هم­‌چنین روش­‌های متفاوت تعریف، هم­‌چون تعریفِ ضمنی، عملی، اقناعی، تشبیهی و... . در نثرِ شیخ دیده می‌­شوند و تقسیم­‌بندی مفاهیم نیز به روش‌­های منطقیِ متفاوتی در کتاب مذکور صورت گرفته است.‌ کاربست اصول منطقی، نثر شیخ جام را، در پخته‌گیِ دست­‌گاهِ فکری و سخته‌گیِ زبان، یاری کرده است.