تحلیل جای‌گاه «قهوه» در ادب فارسی

چکیده

از واژه‌گانی که شاعران و اهل ادب در تصویرپردازی‌های خود از آن بهره‌ جسته‌اند، قهوه است. به‌نظر می‌رسد معنا و مصداق این واژه در متون فارسی و عربی از دیرباز تاکنون یک‌سان نبوده است؛ بنابراین، تبیین ریشۀ این واژه و نشان‌دادن سیر تطور و تحول دلالت آن برای اهل ادب سودمند است. در این پژوهش، کوشیده‌ایم با تکیه بر برخی از متون ادبی، تاریخی، سفرنامه‌ها و واژه‌نامه‌های معتبر فارسی و عربی به این پرسش پاسخ دهیم که چه‌گونه قهوه_ که در گذشته به شراب و خمر غلیظ  اطلاق می‌شده است_ امروزه به چیز دیگری اطلاق می‌شود؟ در این پژوهش، از روش توصیفی- تحلیلی بهره جسته‌ایم و بر اساس قراین به‌دست‌آمده نشان داده­ایم که از میوۀ شجرالبنّ یا قهوه، شراب مینداختند و فرآوردۀ مصرفی از آن خمر غلیظ سکرآور بوده است. به مرور زمان، نوع فرآوردۀ مصرفی از میوۀ قهوه تغییر یافته و به شکل امروزی درآمده است. به تبع همین امر، تصویری که از قهوه در شعر و ادب معاصر یافت می‌شود، با تصویر قهوة پیش از قرن نهم هجری و دورۀ صفوی، کاملاً تفاوت دارد.