تحلیل انتقادی بخش اول زنده‌گی‌نامهٔ مولانا

(از تولد تا قبل از ملاقات شمس تبریزی)

چکیده

حسب­‌حال­ مولانا جلال‌الدین محمّد بلخی، با تکیه بر منابع زنده‌گی­‌نامه‌یی قدیمی و این حکم عام که اقدم نسخ اصحّ نسخ است، کار بیش‌تر شرح­‌حال‌­نویسانی‌ که نگاهی انتقادی و علمی به آن نداشته‌­‌اند را بی­‌اعتبار کرده است. این پژوهش با اتکا بر منابع موثق، روی‌کرد انتقادی بر سرگذشت و احوال و اتفاقات زنده‌گی مولانا داشته است.‌ تحقیق حاضر، نیمۀ اول زنده‌گی مولانا را مورد بررسی قرار داده، که شامل دو بخش است: بخش اول، از تولد مولانا تا تعلیم و تعلم علم فقه و فقاهت و افتاء در قالب ژانر خطابه و جلسات درس می‌­باشد و بخش دوم نضج‌­‌گرفتن تصوف زهدگرا به مدد ارشادات سیّدبرهان‌الدین محقق ترمذی، که درواقع این دوره را می‌­توان پیش‌­نیاز دورۀ عرفان عاشقانۀ مولانا پنداشت. در خلال این پژوهش به این پرسش پاسخ داده شده است که: آیا مولانای عارف، یک­‌سر محصول آموزه‌های عرفانی شمس تبریزی بوده است و یا مصاحبت مشایخی هم‌چون سیدبرهان‌‌الدین محقق ترمذی، تلمذ نزد استادانی مثل ابن العدیم و دیگران و هم‌چنان تأثیر عوامل جامعه‌­شناختی مانند شرایط سیاسی، اجتماعی و جغرافیایی و تاریخی در عارف‌شدن مولانا نقش غیرقابل اغماضی داشته‌‌اند؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که به رغم دیدگاه بعضی از مولوی‌­پژوهانِ تُرک و غربی زادگاه مولانا شهر بلخ بوده نه وخش. هم‌چنان روند ریاضت و سلوک عرفانی مولانا قبل از ملاقات شمس به مدد راه‌نمایی‌‌های برهان‌‌الدین محقق ترمذی آغاز گردیده بوده است.