معرفت‌شناسی تشبیهی و تنزیهی و نسبت‌سنجی آن با اسفار اربعه

چکیده

معرفت، کلان‌هدفِ خلقت ‌‌است. شریعت‌ و عرفان اسلامی، دو روش و نگاه‌ِ به‌هم‌پیوسته به معرفت است. برابرگذاریِ شریعت و طریقت، از جنبه‌های گوناگون پیشینه‌دار است؛ لذا، بررسی نگاهِ این دو حوزه‌ به معرفت و ساختارِ معرفت‌شناسیِ شان‌، اهمیت ویژه دارد. هدف این پژوهش، یافتنِ پاسخ به این پرسش بوده است که: معرفت‌شناسی تشبیهی و تنزیهی با معرفت‌شناسی عرفانیِ اسفار اربعه چه نسبت، هم‌گونی‌ها و ناهم‌گونی‌هایی ‌دارند؟ برای رسیدن به این هدف، داده‌های کتاب‌خانه‌‌یی را با روش مقایسه‌وی-تحلیلی کنار هم چیدیم؛ چنان‌که نخست منابع موجود دربارۀ معرفت‌‌شناسیِ تشبیهی و تنزیهی دیده شد و سپس چیستی اسفار اربعه مورد نقد قرار گرفت و درنتیجه، یافته‌ها بیان‌گر این هستند که: معرفت‌‌ به روش اسفار اربعه، باتوجه به ابزار آن، از پایداریِ بیش‌تری برخوردار است؛ اما ابزار معرفت‌‌ تشبیهی و تنزیهی، محدودتر است. معرفت‌ عرفانی (از طریق اسفار اربعه)، مربوط به خواص می‌شود و اشکال همگانی‌شدنِ آن باقی‌است؛ هم‌چنان اعتقاد جمع میانِ تشبیه و تنزیه، از لازمه‌های سیر در اسفار اربعه به‌شمار می‌رود.