تاریخ‌چۀ تفسیرنگاری در هرات و نقد منهج تفسیر انوارالقرآن

نویسندگان

  • پوهاند فضل‌الرحمن فقیهی پوهنتون/ دانش‌گاه هرات

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.3

واژه‌گانِ کلیدی:

تفسیرنگاری، هرات، انوارالقرآن، منهج تفسیری، روش مأثور

چکیده

قرآن کریم، کلام الهی است و برای بیان معنای آن در طول تاریخ، تفسیرهای زیادی نگاشته شده‌ است. در قلم‌رو زبان فارسی و به‌ویژه در هرات، در پهلوی تفسیرهای عربی، تفسیرهایی به زبان فارسی نیز نوشته شده‌اند. یکی از تفسیرهای معروف و جاافتاده در زبان فارسی در دورۀ معاصر، انوارالقرآن است که مورد توجه همه‌گان قرار گرفته است. بررسی نقادانۀ این اثر، جای‌گاه آن را در نزد مخاطبان، برازنده‌تر می‌سازد و نیز می‌تواند راه را برای اصلاح کارهای آینده در این رشته از علوم باز نماید. این مقاله به هدف تبیین منهج تفسیری انوارالقرآن، به روش کتاب‌خانه‌یی و با تمرکز بر متن تفسیر مذکور نگاشته شده، پاسخ می‌دهد که این اثر با چه روش و سازوکارهایی تألیف شده است. برآیند موضوع این است که در تألیف این اثر، چهار تفسیر دیگر مورد نظر بوده است. ترجیح دیدگاه‌ها، بیان برخی احکام، حجم میانه، دوری از اختلافات و روش مأثور، مورد نظر نویسنده بوده است.

شناخت‌نامۀ نویسنده

پوهاند فضل‌الرحمن فقیهی، پوهنتون/ دانش‌گاه هرات

عضو هیئت‌علمیِ گروه ادبیاتِ فارسیِ دری/ پوهنځی/ دانش‌کدۀ ادبیاتِ پوهنتون/ دانش‌گاه هرات، هرات، افغانستان

سرچشمه‌ها/ منابع

قرآن کریم.

ابن ابی شیبة، ابو بكر عبدالله بن محمد بن إبراهیم بن عثمان بن خواستی العبسی. (1409ق). المصنف فی الأحادیث والآثار. المحقق: كمال یوسف الحوت، ریاض: مكتبة‌الرشد.

ابن العماد العَكري، أبو الفلاح عبد الحي بن أحمد بن محمد. (1406 هـ - 1986 م). شذرات الذهب في أخبار من ذهب. تحقيق: محمود الأرناؤوط. دورۀ یازده‌جلدی. ‌‌بيروت- دمشق: دار ابن كثير.

ابن حنبل، أبوعبدالله أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد الشیبانی. (1421 هـ - 2001 م). مسند الإمام أحمد بن حنبل. المحقق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، و آخرون، إشراف: د عبدالله بن عبدالمحسن التركی. بیروت: مؤسسة‌الرسالة.

ابن خلكان البرمكي الإربلی، أبو العباس شمس‌الدين أحمد بن محمد بن إبراهيم بن أبی بكر(1971). وفيات الأعيان وأنباء أبناء الزمان. دورۀ هفت جلدی. تحقيق: احسان عباس. بيروت: دار صادر.

ابوحنیفه رحمه‌الله، نعمان بن ثابت بن زوطی بن ماه. (1419ﻫ.- 1999م). الفقه الاكبر. تدوین و تحقیق: محمد بن عبدالرحمن الخميس. امارات عربیه: مکتبة فرقان.

ابوعبید هروی، احمد بن محمد محمد العبدی الباشانی. (1419ھ = 1999م). الغریبین فی القرآن و الحدیث. تحقیق و دراسة: احمد فرید المزیدی. مملکت عربی سعودی- مکۀ مکرمه: مکتبة نزار مصطفی الباز.

بخاری الجعفی، أبو عبدالله محمد بن إسماعيل. (1422). الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى‌الله عليه وسلم و سنه و أيامه = صحيح البخاري. المحقق: محمد زهير بن ناصر الناصر. ‌‌الناشر: دار طوق النجاة (مصورة عن السلطانية بإضافة ترقيم ترقيم محمد فؤاد عبد الباقي).

چرخی، مولانا یعقوب. (بی‌تا). تفسیر یعقوب چرخی. کشمیری بازار لاهور: نشرات.

حاجي خليفه، مصطفى بن عبدالله كاتب جلبی القسطنطينی. (1941م). كشف الظنون عن اسامی الكتب و الفنون. بغداد: مكتبة المثنى.

حموي، شهاب‌الدين أبو عبدالله ياقوت بن عبدالله الرومی. (1414 هـ - 1993 م). معجم الأدباء = إرشاد الأريب إلى معرفة الأديب. تحقیق: إحسان عباس. بیروت: دار الغرب الإسلامی.

دهلوی، شاه ولی‌الله احمد بن عبد‌الرحیم. (1407 هـ - 1986م). الفوز الكبير في أصول التفسير. تعَریب از زبان فارسی: سلمان حسينی ندوی. چ‌ دوم. مصر- قاهره: دار الصحوة.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. (بی‌تا). مناهل العرفان في علوم القرآن. چ‌ دوم. بی‌جا: مطبعة عيسى البابی الحلبی و شركاه.

سعیدالافغانی، عبدالمجید. (1386). شیخ‌الاسلام خواجه عبدالله انصاری. ‌‌تهران: انتشارات عرفان.

طبری، أبوجعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملی. (1420 هـ - 2000 م). جامع البيان في تأويل القرآن. تحقیق: أحمد محمد شاكر. ‌بیروت: مؤسسة الرساله.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر طبری. (1356). ترجمۀ تفسیر طبری. ترجمۀ جمعی از علما. به تصحیح و اهتمام حبیب یغمایی. چ‌ دوم. تهران: انتشارات توس.

فیروزآبادی، مجد‌الدین ابوطاهر، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). تنوير المقباس من تفسير ابن عباس. ينسب: لعبد‌الله بن عباس‌ رضی الله عنهما. لبنان: دار الكتب العلمية.

قرطبی، شمس‌الدین أبو عبد‌الله محمد بن أحمد بن أبی بكر بن فرح الأنصاری الخزرجی. (1384هـ - 1964 م). الجامع لأحكام القرآن = تفسیر القرطبی. تحقیق‌: أحمد البردونی و إبراهیم أطفیش. چ‌ دوم. قاهره- مصر: دار‌لكتب المصریة.

قشيري نيسابوری، ابو الحسن مسلم بن الحجاج. (بی‌تا). صحيح مسلم (المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم). المحقق: محمد فؤاد عبد الباقی. بيروت: دار إحياء التراث العربی.

مخلص، عبد‌الرؤوف. (1381). تفسر انوار‌القرآن. ‌ایران: انتشارات شیخ‌الاسلام احمد جام.

معینی، معین‌الدین محمد. (1319). معارج النبوة. پشاور: حقانیه.

ميبذي، ابو الفضل، رشيد‌الدين. (1371ﻫ.ش). کشف الاسرار و عدة‌الابرار. به تصحيح محمد جواد شريعت. چ‌ دوم. تهران: امير‌کبير.

نوراحراری، عبدالعلی. (1383). «مقدمۀ رساله منشآت نورالدین عبدالرحمن جامی». تهران: نشر شیخ‌الاسلام احمد جام.

Downloads

چاپ شده

2022-12-10

ارجاع به مقاله

فقیهی ف. (2022). تاریخ‌چۀ تفسیرنگاری در هرات و نقد منهج تفسیر انوارالقرآن. فصل‌نامۀ علمی - پژوهشی غالب, 11(4), ۱-۲۲. https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.3