حق آزادی بیان و ضوابط آن از منظر اسلام
DOI:
https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.14.I.2.7واژه‌گانِ کلیدی:
آزادی بیان، اسلام، ضوابط، محدودیت‌ها، اصول دینیچکیده
حق آزادیِ بیان، یکی از مسائل اساسی و بحث‌برانگیز در جوامع معاصر است، که در اسلام نیز جای‌گاه ویژه‌یی دارد. این حق به هر فرد اجازه می‌دهد تا نظرها و دیدگاه‌های خود را آزادانه بیان کند، اما در‌عین‌حال با توجه به اصول دینی و اجتماعی، محدودیت‌هایی برای آن در نظر گرفته شده است. تحقیق حاضر درصدد بررسی مفهوم و ضوابط آزادی بیان از دیدگاه اسلام بوده است. این موضوع از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است؛ زیرا درک صحیح این حق در چهارچوب آموزه‌های اسلامی، می‌تواند به روشن‌سازی ضوابط و شرایط آن در جامعۀ اسلامی کمک کند. هدف اصلی تحقیق، تبیین مفهوم آزادی بیان در اسلام و روشن‌سازی ضوابط آن در راستای اصول دینی، اجتماعی و اخلاقی بوده است. پرسش‌های اصلی تحقیق شامل بررسی مفهوم آزادی بیان در اسلام، محدودیت‌های آن، ارتباط با اصول امر به معروف و نهی از منکر بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و نویسنده از منابع کتاب‌خانه‌یی استفاده کرده و در این نگارش به تحلیل محتوایی منابع دینی، فقهی و آثار نویسنده‌گان معاصر پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که آزادی بیان در اسلام به‌عنوان یک حق بنیادین شناخته می‌شود، اما در چهارچوب‌هایی‌که حفظ مصالح عمومی، نظام اجتماعی و رعایت اخلاق را در اولویت قرار می‌دهد. این تحقیق تأکید دارد که آزادی بیان در اسلام به‌عنوان وسیله‌یی برای اصلاح اجتماعی و ترویج معروف و جلوگیری از منکر عمل می‌کند.
سرچشمه‌ها/ منابع
ابراهیمی، محمد. (1368). درآمدی بر حقوق اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
ابن ماجه، أبو عبدالله، محمد بن يزيد. (1430هـ/2009م)، سنن ابن ماجه. تحقیق: شعيب الأرنؤوط و.… مصر: دار الرساله العالمیة.
ابن هشام، عبدالملك بن هشام بن أيوب. (1411هـ). السيرة النبوية لابن هشام. تحقيق: طه عبد الرءوف سعد. بیروت: دارالجیل.
ابوزَهره، الامام الجلیل الشیخ محمد. (بی‌تا). زهرة التفاسير. قاهره: دار الفکر العربی.
الحمد، عبدالرحمن بن ناصر السعدی. (1436هـ/2015م). شرح منظومة القواعد الفقهية. کویت: مکتبة الامام الذهبی للنشر والتوزیع.
بخاری، أبوعبد الله محمد بن إسماعيل. (1422هـ). الجامع المسند الصحيح المختصر من أمور رسول الله صلى الله عليه وسلم وسننه وأيامه. تحقیق: محمد زهير بن ناصر الناصر. بیروت: دار طوق النجاة،
بغوی، أبو محمد الحسين بن مسعود. (1420ق)، معالم التنزيل في تفسير القرآن (تفسير البغوي)، تحقیق: عبد الرزاق المهدی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بن حبّان، ابو حاتم محمد. (1408هـ/1988م.). الإحسان في تقريب صحيح ابن حبان. تحقیق: شعيب الأرناؤوط. بیروت: مؤسسة الرسالة.
بن کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر دمشقی. (11408هـ/988م). البداية والنهاية. تحقیق: علی شیری. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بن کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر دمشقی. (1420هـ/ 1999م). تفسير القرآن العظيم. تحقیق: سامي بن محمد سلامة. دمشق: دار طيبة للنشر والتوزيع.
ترمذی، ابوعیسی، محمدبن عیسی. (1395هـ/ 1975م). سنن الترمذي. تحقیق: احمد محمد شاکر، محمد فؤاد عبد الباقی و.… مصر: مكتبه و مطبعۀ مصطفى البابي الحلبی.
زحیلی، محمد مصطفی. (2011م). الحرية الدينية في الشريعة الإسلامية أبعادها وضوابطها. مجلۀ پژوهشی علوم اقتصادی وقانونی دانشگاه دمشق. شماره 27.
زحیلی، وهبه. (1426ق. ـ 2006م.). حق الحرية في العالم. دمشق: دار الفکر.
سیداحمد، معاویه احمد. (بی‌تا). حریة الرأي والتعبیر في التشریع الإسلامي. مجلۀ شریعت و تحقیقات اسلامی، شمارۀ 13، صفر 1430ق. ـ 2009م، دانشکدۀ شریعت، دانشگاه قرآن کریم و علوم اسلامی، سودان.
شثری، سعد بن ناصر. (1427ق.). أدب الحوار. ریاض: دار کنوز إشبیلیا للنشر والتوزیع.
صلابی، علی محمد. (1446هـ). السیرة النبوية عرض وقائع وتحلیل أحداث. استانبول: دار الاصالة.
طبری، محمد بن جرير. (2000م). جامع البیان عن تأویل آي القرآن. قاهره: مؤسسة الرسالة.
عوده، عبدالقادر. (1394ش). حقوق جزای عمومی. مترجم: دکتر حسن فرهودی نیا. تهران: نشر احسان.
قطب، سید. (1386ش). فی ظلال القرآن فارسی. ترجمه: مصطفی خرم دل. تهران: احسان.
نشابوری، ابوالحسن، مسلم بن حجاج. (١٣٧٤هـ/ ١٩٥٥م). صحيح مسلم. تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقي. بیروت: دار إحياء التراث العربي.
References
Ebrahimi, Mohammad. (1989). An Introduction to Islamic Law. Tehran: SAMT Publishing. [In Persian]
Ibn Mājah, Abū ʿAbdullah Muḥammad ibn Yazīd. (2009). Sunan Ibn Mājah, ed. Shuʿayb al-Arnaʾūṭ et al. Cairo: Al-Risalah Al-ʿĀlamiyyah. [In Arabic]
Ibn Hishām, ʿAbd al-Malik ibn Hishām ibn Ayyūb. (1990). Al-Sīrah al-Nabawiyyah (The Prophetic Biography), ed. Ṭāhā ʿAbd al-Raʾūf Saʿd. Beirut: Dār al-Jīl. [In Arabic]
Abū Zahrah, al-Imām al-Jalīl al-Shaykh Muḥammad. (n.d.). Zahrat al-Tafāsīr. Cairo: Dār al-Fikr al-ʿArabī. [In Arabic]
Al-Ḥamad, ʿAbd al-Raḥmān ibn Nāṣir al-Saʿdī. (2015). Sharḥ Manẓūmat al-Qawāʿid al-Fiqhiyyah. Kuwait: Maktabat al-Imām al-Dhahabī li-l-Nashr wa-l-Tawzīʿ. [In Arabic]
Bukhārī, Abū ʿAbdullah Muḥammad ibn Ismāʿīl. (2001). Al-Jāmiʿ al-Musnad al-Ṣaḥīḥ al-Mukhtaṣar min Umūr Rasūl Allāh ﷺ wa-Sunanih wa-Ayyāmih, ed. Muḥammad Zuhayr ibn Nāṣir al-Nāṣir. Beirut: Dār Ṭawq al-Najāh. [In Arabic]
Baghawī, Abū Muḥammad al-Ḥusayn ibn Masʿūd. (2000). Maʿālim al-Tanzīl fī Tafsīr al-Qurʾān (Tafsīr al-Baghawī), ed. ʿAbd al-Razzāq al-Mahdī. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
Ibn Ḥibbān, Abū Ḥātim Muḥammad. (1988). Al-Iḥsān fī Taqrīb Ṣaḥīḥ Ibn Ḥibbān, ed. Shuʿayb al-Arnaʾūṭ. Beirut: Muʾassasat al-Risālah. [In Arabic]
Ibn Kathīr, Abū al-Fidāʾ Ismāʿīl ibn ʿUmar al-Dimashqī. (1988). Al-Bidāyah wa-l-Nihāyah, ed. ʿAlī Shīrī. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
Ibn Kathīr, Abū al-Fidāʾ Ismāʿīl ibn ʿUmar al-Dimashqī. (1999). Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm, ed. Sāmī ibn Muḥammad Salāmah. Damascus: Dār Ṭayyibah li-l-Nashr wa-l-Tawzīʿ. [In Arabic]
Tirmidhī, Abū ʿĪsā Muḥammad ibn ʿĪsā. (1975). Sunan al-Tirmidhī, ed. Aḥmad Muḥammad Shākir, Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī et al. Cairo: Maktabat wa Maṭbaʿat Muṣṭafá al-Bābī al-Ḥalabī. [In Arabic]
Zuhaylī, Muḥammad Muṣṭafā. (2011). Religious Freedom in Islamic Sharia: Dimensions and Regulations. Journal of Economic and Legal Sciences, University of Damascus, No. 27. [In Arabic]
Zuhaylī, Wahbah. (2006). The Right to Freedom in the World. Damascus: Dār al-Fikr. [In Arabic]
Sayyid Aḥmad, Muʿāwiyah Aḥmad. (2009). Freedom of Opinion and Expression in Islamic Legislation. Journal of Sharia and Islamic Studies, No. 13, Ṣafar 1430 AH. Sudan: Faculty of Sharia, University of the Holy Quran and Islamic Sciences. [In Arabic]
Shathrī, Saʿd ibn Nāṣir. (2006). Adab al-Ḥiwār (The Ethics of Dialogue). Riyadh: Dār Kunūz Ishbīliyā li-l-Nashr wa-l-Tawzīʿ. [In Arabic]
Ṣallābī, ʿAlī Muḥammad. (2025). Al-Sīrah al-Nabawiyyah: Presentation of Events and Analysis. Istanbul: Dār al-Aṣālah. [In Arabic]
Ṭabarī, Muḥammad ibn Jarīr. (2000). Jāmiʿ al-Bayān ʿan Taʾwīl Āy al-Qurʾān. Cairo: Muʾassasat al-Risālah. [In Arabic]
ʿŪdah, ʿAbd al-Qādir. (2015). General Criminal Law. Translated by Dr. Ḥasan Farhūdī-Niyā. Tehran: Nashr-e Eḥsān. [In Persian]
Quṭb, Sayyid. (2007). In the Shade of the Qur’an (Persian translation). Translated by Muṣṭafā Khurramdel. Tehran: Eḥsān. [In Persian]
Nayshābūrī, Abū al-Ḥasan Muslim ibn Ḥajjāj. (1955). Ṣaḥīḥ Muslim, ed. Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
چاپ شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 عبدالناصر امینی،عتیق‌الله رحمانی
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution 4.0 می باشد.
