امام ابوحنیفه (رح) و مبارزه با استبداد سیاسی

چکیده

شهرت امام ابوحنیفه، به‌عنوان پرچم‌دار فقه و کلام اسلامی بر هیچ‌کسی پوشیده نیست. او که در زمان حکومت‌ها و امپراتوری‌های بزرگ جهان اسلام، یعنی امویان و عباسیان می‌زیست، در عمل و نظریه با استبداد سیاسی حاکم مبارزه می‌کرد. مبارزات علنی و حمایت او از مظلومان سبب شد بارها او را از سر اجبار به دربار بکشانند و حکام دستورات خویش را به او^‌ ابلاغ کنند؛ اما او هم‌چنان در برابر هیچ‌گونه استبدادی سر فرود نیاورد و سرانجام به خاطر امتناع از دستورات، که آن‌ها را خلاف شرع می‌دانست، زندانی و جان به‌حق سپرد. روی‌کرد اساسی امام در قبال خودکامه‌گی و خودسری‌های حاکمان، مبارزة مسالمت‌آمیز و آن‌هم با به چالش‌کشیدن عمل‌کرد آنان از دیدگاه فقهی بود، رویه‌یی که محدود به زمان حیات امام نشد، بل‌که هرروز بیش‌تر از ‌دیروز گسترش یافت و سرانجام احناف هم‌چنان در تقابل با استبداد سیاسی قرار دارند‌. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که برحق‌بودن مبارزات امام در مقابله با استبدادِ وقت را به عیان می‌توان اثبات کرد‌. این پژوهش که به بررسی این مطلب پرداخته است‌، در پی یافتن پاسخ به این پرسش بوده‌است است که: امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله علیه} چه نظر و دیدگاهی در قبال استبداد سیاسی داشت و از چه راه‌هایی به مبارزه با آن می‌پرداخت؟ ‌‌با استفاده از روش توصیفی-تاریخی و با کمک از منابع کتاب‌خانه‌یی، این نتیجه به دست آمده که امام ابوحنیفه در هر دو دولت زمانش (امویان و عباسیان) در مقابل استبداد سیاسی مبارزه نموده و از مظلومان در برابر جبر و زور حکام و فرمان‌روایان حمایت کرده است؛ چنان‌‌که خود نیز قربانی مبارزه علیه استبداد شده است‌.