امام ابوحنیفه (رح) و مبارزه با استبداد سیاسی

نویسندگان

  • فضل‌احمد احمدی مؤسسۀ تحصیلات عالیِ هریوا، هرات

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.6

واژه‌گانِ کلیدی:

امام ابوحنیفه، استبداد سیاسی، مبارزه، امویان، عباسیان

چکیده

شهرت امام ابوحنیفه، به‌عنوان پرچم‌دار فقه و کلام اسلامی بر هیچ‌کسی پوشیده نیست. او که در زمان حکومت‌ها و امپراتوری‌های بزرگ جهان اسلام، یعنی امویان و عباسیان می‌زیست، در عمل و نظریه با استبداد سیاسی حاکم مبارزه می‌کرد. مبارزات علنی و حمایت او از مظلومان سبب شد بارها او را از سر اجبار به دربار بکشانند و حکام دستورات خویش را به او ابلاغ کنند؛ اما او هم‌چنان در برابر هیچ‌گونه استبدادی سر فرود نیاورد و سرانجام به خاطر امتناع از دستورات، که آن‌ها را خلاف شرع می‌دانست، زندانی و جان به‌حق سپرد. روی‌کرد اساسی امام در قبال خودکامه‌گی و خودسری‌های حاکمان، مبارزة مسالمت‌آمیز و آن‌هم با به چالش‌کشیدن عمل‌کرد آنان از دیدگاه فقهی بود، رویه‌یی که محدود به زمان حیات امام نشد، بل‌که هرروز بیش‌تر از ‌دیروز گسترش یافت و سرانجام احناف هم‌چنان در تقابل با استبداد سیاسی قرار دارند‌. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که برحق‌بودن مبارزات امام در مقابله با استبدادِ وقت را به عیان می‌توان اثبات کرد‌. این پژوهش که به بررسی این مطلب پرداخته است‌، در پی یافتن پاسخ به این پرسش بوده‌است است که: امام ابوحنیفه رحمه‌الله علیه چه نظر و دیدگاهی در قبال استبداد سیاسی داشت و از چه راه‌هایی به مبارزه با آن می‌پرداخت؟ ‌‌با استفاده از روش توصیفی-تاریخی و با کمک از منابع کتاب‌خانه‌یی، این نتیجه به دست آمده که امام ابوحنیفه در هر دو دولت زمانش (امویان و عباسیان) در مقابل استبداد سیاسی مبارزه نموده و از مظلومان در برابر جبر و زور حکام و فرمان‌روایان حمایت کرده است؛ چنان‌‌که خود نیز قربانی مبارزه علیه استبداد شده است‌.

شناخت‌نامۀ نویسنده

فضل‌احمد احمدی، مؤسسۀ تحصیلات عالیِ هریوا، هرات

عضو هیئت‌علمی پوهنځی/ دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی مؤسسۀ تحصیلات عالی هریوا، هرات، افغانستان

سرچشمه‌ها/ منابع

قرآن کریم.

ابو زهره، امام محمد. (1947). ابوحنیفه حیاته، عصره، آرائه و فقه. ناشر. دارالفکر العربی. نسخۀ الکترونیکی. قابل دست‌رس: <https://waqfeya.net/book.php?bid=1327>.

ابوزهره، امام محمد. (1430). تاریخ مذاهب الاسلامی. القاهره: ناشر.دارالفکر العربی. الطبع؟

الاصفهانی، ابی الفرج. (بی‌تا). مقاتل الطالبیین. شرح و تحقیق: السید احمد صقر. کجا: منشورات الشریف الرضی.

اصلاح، پای‌گاه اطلاع رسانی. (1394). «کارنامه امام ابوحنیفه». .

الأفغانی، مولوی محمد ملاعبدالله. (1399). عقود الجمان فی مناقب الامام الاعظم ابی حنیفه النعمان. رساله لنیل درجه الماجستیر. جامعه الملک عبدالعزیز. اشراف ‌احمد فهمی ابوسنه. المملکه العربیه السعودیه.

بغدادی، الامام ابو بکر احمد بن علی بن ثابت الخطیب. (2004). تاریخ البغداد. ضبط و تحقیق صدقی جمیل العطار. الجزء الحادی عشر. الطبع الاولی. بیروت- لبنان: دارالفکر‌.

بغدادی، الامام ابوبکر احمد بن علی بن ثابت الخطیب. (2001). تاریخ مدینه السلام (تاریخ بغداد). الجزء الخامس عشر. حققه. ضبط نصه و علق علیه. ‌بشار عواد معروفم. ‌بیروت – لبنان: دارالغرب الاسلامی.

التمیمی، عبدالنبی. (بی‌تا). الخلاف بین المنصور و أبی حنیفه فی مسئله القضاء. قسم التاریخ. کلیه الآداب. عراق: جامعه الکوفه.

جرجاوی، علی احمد. (1388). حکمت و فلسفه شریعت. مترجم: عبدالواحد احراری. ‌تربت‌جام: انتشارت شیخ‌الاسلام.

خضر بک، شیخ محمد. (1392). تاریخ حقوق اسلامی. مترجم: سیدهاشم موسوی آبگرم. ‌تهران: نشر احسان.

الدسوقی، محمد. (1978). الامام محمدبن الحسن الشیبانی و اثره فی الفقه الاسلامی. ‌الدوحه- القصر: دارالثقافه.

دلیر وکریمی قهی، نبیره و منصوره. (1394). «رفتارهای سیاسی علمای شاخص اهل سنت و امامیه با خلافت عباسی». ‌فصل‌نامة علمی- ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت) سال یازدهم. دورة جدید. شمارة 42. صص 35- 48. قابل دست‌رس: <http://ensani.ir/fa/article/359488/>.

الذهبی، الامام الحافظ شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان. (1408). مناقب الإمام ابی حنیفه و صاحبه ابی یوسف و محمد بن الحسن. الطبعه الثالثه. بیروت- لبنان، بحیدر آباد الدکن بالهند: لجنه إحیاء المعارف النعمانیه.

الذهبی، الامام الحافظ شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان. (1996). سیر اعلام النبلاء. الطبعه الحادی عشره. بیروت: مؤسسه الرساله.

الشکعه، مصطفی. (1983). الامام الاعظم ابوحنیفه النعمان. ‌بیروت: دارالکتب اللبنانی.

شیبه الحمد، عبدالقادر. (1433). الادیان والفرق و المذاهب المعاصر. الطبعه الرابعه. الریاض- المملکه العربیه السعودیه: مکتبه فهد الوطنیه.

الصیمری، القاضی ابی عبدالله حسین بن علی. (1985). اخبار ابی حنیفه و اصحابه. الطبعه الثانیه. بیروت- دمشق: عالم الکتب.

غاوجی، وهبی سلیمان. (1993). ابوحنیفه النعمان (امام الائمه الفقهاء). الطبعه الخامسه. دمشق-بیروت: الناشر دارالقلم‌.

الغزی، تقی‌الدین. (1403). «الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه». .

قرضاوی، یوسف. (1396). فقه سیاسی. مترجم: عبدالعزیز سلیمی. چ‌‌ دوم. تهران: نشر احسان.

الکُمِلّائی، محمد حفظ الرحمن. (2007). مکانه ابی حنیفه فی الفقه و الحدیث. الطبعه الثانیه. داکا: مکتبه شیخ‌الاسلام.

المودودی، ابو الاعلی. (1978). الخلافه الملک.‌ الکویت: دارالقلم‌.

نجّار، اسعد. (1934). «امام ابوحنیفه در هالة دشمنان و هواداران متعصب». مترجم: مهران موحد. ناشر: روزنامة ماندگار. سال هشتم. شمارۀ 1934. چهارشنبه، 8 جدی 1395. قابل دست‌رس در: <https://mandegardaily.com/?p=53912>.

الوادعی، ابی عبدالرحمن مقبل بن هادی. (بی‌تا). نشر الصحیفه فی ذکر الصحیح من اقوال أئمه الجرح و التعدیل فی ابی حنیفه. القاهره: دارالرحمن.

الهیتمی، الشیخ شهاب الدین احمد بن حجر. (بی‌تا). الخیرات الحسان فی مناقب الامام الاعظم أبی حنیفه النعمان. طبع علی تفقه مولوی محمد عبدالله جیتیکر و شرکائه فی بومی الهند سنه1324 (طبع بمطبعه السعاده بجوار محافظه مصر).

Downloads

چاپ شده

2022-12-10

ارجاع به مقاله

احمدی ف. (2022). امام ابوحنیفه (رح) و مبارزه با استبداد سیاسی. فصل‌نامۀ علمی - پژوهشی غالب, 11(4), ۵۷-۷۶. https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.6