نقدجامعه‌‌‎شناسیک دفتر شعریِ بادبان

(اثر سلیمان لایق)

چکیده

سلیمان لایق، یکی از شاعران معاصر افغانستان است، که تا‌کنون، چند دفتر شعری از او به چاپ رسیده و یکی از این دفترها، بادبان نام دارد. شاعر در بادبان، با توصیف ویژه‌گی­‌های رفتاری طبقه­‌های گوناگون مردم، تلاش کرده تا بتواند روابط درون­‌ساختاریِ اقتصادی و فرهنگی طیف­‌های گوناگون را نمایش دهد. این درون­مایه‌­های شعری در بادبان، می‌­تواند بستر خوبی را برای خوانش نقد جامعه‌شناسیک، فراهم بیاورند؛ از‌همین‌­روی، پژوهش حاضر تلاش کرده تا با‌توجه به مؤلفه­‌های نقدجامعه‌‎شناسیک به خوانش شعرهای سلیمان لایق بپردازد. یافتن مؤلفه‌­های نقدجامعه‌‎شناسیک در شعر سلیمان لایق، یافتن زاویۀ دید لایق نسبت به التزام ادبی، شناخت نقش و کارکرد طبقات گوناگون اجتماعی در شعرهای سلیمان لایق و تبیین پیوند فکری شاعر با مردم،‌ هدف­‌های این پژوهش بودند.‌ نیز، تلاش شده که برای پرسش­‌های پیشِ رو، پاسخ فراهم شود: روابط طبقاتی در شعر سلیمان لایق، چه­‌گونه بازتاب یافته‌­اند؟ شگردهای هنری و آرایه­‌های ادبی، چه­‌گونه و با چه‌ سازوکاری لایق را یاری کرده­‌اند که تصویرهای ذهنی خویش را از اجتماع طبقاتی ارائه کند؟ التزام ادبی، در کارگاه اندیشه‌­یی لایق، چه­ مفهومی دارد؟ محدودۀ پژوهشیِ این تحقیق، دفتر شعریِ بادبان است که با روش انتقادی، از داده‌های نقدجامعه‌شناسیک در آن استفاده شده است. نتیجه‌­های پژوهش نشان­دهندۀ آن است که دفتر شعری بادبان، نمونه‌­یی از ادبیات ملتزم است؛ زیرا شاعر در آن به توصیف طبقه­‌های اجتماعی پرداخته است. او کارکرد روابط اجتماعی و اقتصادی را در آن تبیین کرده و رفتارشناسی طبقاتی را مدنظر قرار داده است. این بنیادهای محتوایی، سبب شده که شاعر در گسترۀ صُور خیال و شگردهای هنری و زبانی، کم­‌تر نوآوری داشته باشد.