حضوریابی مفاهیم سیاست و مبانی حکومت در قرآن و سنّت
DOI:
https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V.14.I.3.8واژه‌گانِ کلیدی:
اسلام، حکومت، قرآن‌کریم، سنت نبوی، سیکولاریزم، سیاستچکیده
اندیشۀ جدایی دین از سیاست از پیامدهای تعارض کلیسا و نهادهای علمی در غرب است، که هواداران سکولاریزم کوشیده‌اند آن را به اسلام تعمیم دهند. آنان مدعی‌اند که اسلام صرفًا آیین عبادت و اخلاق است و در سیاست و حکومت تقنین و برنامه‌یی ندارد. این دیدگاه در تضاد با باور اندیشه‌مندان اسلامی است، که اسلام را شریعتی جامع و پاسخ‌گو در تمام شئون زنده‌گی می‌دانند و بر حضور سیاست و حکومت در متن قرآن و سنّت تأکید می‌ورزند؛ از‌این رو، بررسی جای‌گاه مفاهیم سیاسی در دو منبع اصلی شریعت، ضرورتی علمی برای پاسخ به ادعای جدایی دین و سیاست محسوب می‌شود. این تحقیق با هدف تبیین معیار حضور سیاست و حکومت در قرآن و سنّت، استخراج مقوله‌ها و مفاهیم مرتبط با سیاست و تحلیل نقش شریعت در حوزة حکومت‌داری انجام شده است. پرسش‌های اصلی پژوهش آن است که آیا مبانی سیاست و حکومت در قرآن و سنّت وجود دارد؟ این مبانی شامل چه مقوله‌هایی است؟ و آیا می‌توان از آن‌ها نظامی برای ادارۀ جامعۀ اسلامی ارائه کرد؟ پژوهش از نوع بنیادی ـ نظری است و با روش توصیفی ـ تحلیلی و روی‌کرد موضوع‌محور، مبتنی بر مطالعۀ کتاب‌خانه‌یی منابع اصیل تفسیری، حدیثی و فقهی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که مفاهیم سیاست و حکومت در قرآن و سنّت به‌طور گسترده حضور دارد و شامل مفاهیمی چون خلافت، امارت، ولایت امر، حکم و عدالت اجتماعی است. نتایج حاکی از آن است که شریعت اسلام همانند حوزۀ عبادات، در سیاست و حکومت نیز برنامه و تقنین مشخص دارد و نظریۀ جدایی دین از سیاست با آموزه‌های اسلام سازگار نیست.
سرچشمه‌ها/ منابع
The Holy Qurʾān [In Arabic].
Abū Dāwūd al-Sijistānī, Sulaymān ibn al-Ashʿath ibn Isḥāq ibn Bashīr. (n.d.). Sunan Abī Dāwūd (Muḥammad Muḥyī al-Dīn ʿAbd al-Ḥamīd, Ed.). Ṣaydā – Beirut: Al-Maktabah al-ʿAṣriyyah. [In Arabic]
Abū Zayd, Naṣr Ḥāmid. (1990). Mafhūm al-Naṣṣ: Dirāsah fī ʿUlūm al-Qurʾān. Beirut: Al-Markaz al-Thaqāfī al-ʿArabī. [In Arabic]
Al-Bukhārī, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Ismāʿīl ibn Ibrāhīm. (2001 CE / 1422 AH). Ṣaḥīḥ al-Bukhārī (Muḥammad Zuhayr ibn Nāṣir al-Nāṣir, Ed.). Riyadh: Dār Ṭawq al-Najāt. [In Arabic]
Al-Fārābī, Abū Naṣr. (1995). Ārāʾ Ahl al-Madīnah al-Fāḍilah. Cairo: Maktabat al-Nahḍah al-Miṣriyyah. [In Arabic]
Al-Fārābī, Abū Naṣr. (1995). Ārāʾ Ahl al-Madīnah al-Fāḍilah. Tehran: Ḥikmat. [In Persian]
Al-Ḥākim, Muḥammad ibn ʿAbd Allāh ibn Muḥammad. (1990). Al-Mustadrak ʿalā al-Ṣaḥīḥayn (Muṣṭafā ʿAbd al-Qādir ʿAṭā, Ed.). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah. [In Arabic]
Al-Māwardī, ʿAlī ibn Muḥammad. (1985). Al-Aḥkām al-Sulṭāniyyah wa-al-Wilāyāt al-Dīniyyah. Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah. [In Arabic]
Al-Māwardī, ʿAlī ibn Muḥammad. (2002). Al-Aḥkām al-Sulṭāniyyah. Cairo: Dār al-Ḥadīth. [In Arabic]
Al-Nasāʾī, Aḥmad ibn Shuʿayb ibn ʿAlī. (2001). Al-Sunan al-Kubrā (Ḥasan ʿAbd al-Munʿim Shalabī, Ed.). Beirut: Muʾassasat al-Risālah. [In Arabic]
Al-Qurṭubī, Muḥammad ibn Aḥmad ibn Abī Bakr al-Anṣārī. (1964). Al-Jāmiʿ li-Aḥkām al-Qurʾān (Aḥmad Bardūnī & Ibrāhīm Aṭfīsh, Eds.; 2nd ed.). Cairo: Dār al-Kutub al-Miṣriyyah. [In Arabic]
Al-Qurṭubī, Muḥammad ibn Aḥmad. (1964). Al-Jāmiʿ li-Aḥkām al-Qurʾān. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
Al-Qushayrī al-Nīshābūrī, Abū al-Ḥasan Muslim ibn al-Ḥajjāj. (n.d.). Ṣaḥīḥ Muslim (Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī, Ed.). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī. [In Arabic]
Al-Shāfiʿī, Muḥammad ibn Idrīs ibn al-ʿAbbās ibn ʿUthmān ibn Shāfiʿ. (2006). Tafsīr al-Imām al-Shāfiʿī (Aḥmad ibn Muṣṭafā al-Farrān, Ed.; Doctoral Dissertation). Saudi Arabia: Dār al-Tadmuriyyah. [In Arabic]
Al-Ṭabarī, Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Jarīr ibn Yazīd ibn Kathīr. (2000). Jāmiʿ al-Bayān fī Taʾwīl al-Qurʾān (Aḥmad Muḥammad Shākir, Ed.). Beirut: Muʾassasat al-Risālah. [In Arabic]
Al-Tirmidhī, Muḥammad ibn ʿĪsā ibn Sawrah. (1975). Sunan al-Tirmidhī (Aḥmad Muḥammad Shākir et al., Eds.). Cairo: Maktabat wa-Maṭbaʿat Muṣṭafā al-Bābī al-Ḥalabī. [In Arabic]
Baṣrī Qayrawānī, Yaḥyā ibn Salām ibn Abī Thaʿlabah. (2004). Tafsīr Yaḥyā ibn Salām (Hind Shalabī, Ed.). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah. [In Arabic]
Ghannūshī, Rāshid. (1993). Al-Ḥurriyyāt al-ʿĀmmah fī al-Dawlah al-Islāmiyyah. Beirut: Markaz Dirāsāt al-Waḥdah al-ʿArabiyyah. [In Arabic]
Ibn Abī Shaybah, Abū Bakr ʿAbd Allāh ibn Muḥammad ibn Ibrāhīm. (1988). Al-Muṣannaf fī al-Aḥādīth wa-al-Āthār (Kamal Yusuf al-Hut, Ed.). Riyadh: Maktabat al-Rushd. [In Arabic]
Ibn Ḥanbal, Aḥmad ibn Muḥammad ibn Ḥanbal ibn Hilāl. (2001). Musnad al-Imām Aḥmad ibn Ḥanbal (Shuʿayb al-Arnaʾūṭ, ʿĀdil Murshid & others, Eds.). Beirut: Muʾassasat al-Risālah. [In Arabic]
Ibn Ḥazm, Abū Muḥammad ʿAlī ibn Aḥmad ibn Saʿīd. (1900). Jawāmiʿ al-Sīrah (Iḥsān ʿAbbās, Ed.). Cairo: Dār al-Maʿārif. [In Arabic]
Ibn Kathīr, Abū al-Fidāʾ Ismāʿīl ibn ʿUmar al-Qurashī. (1976). Al-Sīrah al-Nabawiyyah (from Al-Bidāyah wa-al-Nihāyah), (Muṣṭafā ʿAbd al-Wāḥid, Ed.). Beirut: Dār al-Maʿrifah. [In Arabic]
Ibn Mājah, Abū ʿAbd Allāh Muḥammad ibn Yazīd al-Qazwīnī. (n.d.). Sunan Ibn Mājah (Muḥammad Fuʾād ʿAbd al-Bāqī, Ed.). Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Kutub al-ʿArabiyyah – Fayṣal ʿĪsā al-Bābī al-Ḥalabī. [In Arabic]
Khargūshī, ʿAbd al-Malik ibn Muḥammad ibn Ibrāhīm al-Nīshābūrī. (2003). Sharaf al-Muṣṭafā. Mecca: Dār al-Bashāʾir al-Islāmiyyah. [In Arabic]
Mawdūdī, Abū al-Aʿlā. (1966). Al-Khilāfah wa-al-Mulk. Cairo: Dār al-Qalam. [In Arabic]
Mawdūdī, Abū al-Aʿlā. (1983). Niẓām Islāmī. Lahore: Tarjumān al-Qurʾān. [In Arabic]
Nūrī, Faḍl Allāh. (2008). Rasāʾil wa Maktūbāt Sīyāsī. Tehran: Institute for Iranian Contemporary Historical Studies. [In Persian]
Quṭb, Sayyid. (1980). Maʿālim fī al-Ṭarīq. Cairo: Dār al-Shurūq. [In Arabic]
Wāḥidī al-Nīshābūrī, ʿAlī ibn Aḥmad ibn Muḥammad ibn ʿAlī. (1994). Al-Wasīṭ fī Tafsīr al-Qurʾān al-Majīd (ʿĀdil Aḥmad ʿAbd al-Mawjūd et al., Eds.). Beirut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah. [In Arabic]
Zuhaylī, Wahbah ibn Muṣṭafā. (1997). Al-Tafsīr al-Munīr fī al-ʿAqīdah wa-al-Sharīʿah wa-al-Manhaj (2nd ed.). Damascus: Dār al-Fikr al-Muʿāṣir. [In Arabic]
چاپ شده
ارجاع به مقاله
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 فضل‌الرحمن فقیهی
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution 4.0 می باشد.
