مارکه؛ جلوه‌‌یی سنتی از اجرای عدالت ترمیمی در افغانستان

نویسندگان

  • دکتر عبدالملک وحیدی پوهنتون/ دانش‌گاه غالبِ هرات
  • خادم‌حسین رحیمی دانش‌گاه تربیت مدرس، تهران

DOI:

https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.5

واژه‌گانِ کلیدی:

عدالت ترمیمی، عذرخواهی، مارکه، ناغه‌گی، تاوان، قضایای جنایی

چکیده

امروزه، یکی از جدید­ترین الگوهای حل‌و‌فصل قضایای جنایی، عدالت ترمیمی است. این امر، که مبتنی بر رفع کدورتِ به‌وجود‌آمده از پدیدۀ مجرمانه است، در قالب‌های مختلف ظهور می‌­یابد. در افغانستان، یکی از رایج­ترین قالب‌­های تبلور عدالت ترمیمی، مارکه است. مارکه آیبن شبه‌قضایی است که در میان مردمان هزاره در قسمت‌های مرکزیِ افغانستان، مرسوم است. پرسش این است که این فرهنگ، چه‌گونه به ترمیم مخاصمات پرداخته و چه پاسخ­‌هایی برای حل‌و‌فصل قضایای جنایی به هم‌راه دارد؟ پاسخ به این پرسش از آن جهت مهم به نظر می‌رسد که مارکه، امروزه نیز رایج است و بخش وسیعی از مشکلات حقوقی و قضایی مردم در هزاره‌جات را حل‌و‌فصل می­کند. یافته‌­های تحقیق که از منابع ‌کتاب‌خانه‌­یی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است، نشان می­‌دهند که مارکه از طریق ایجاد حلقه‌­های هم‌دلی، زمینه‌­سازی جریان عذرخواهی، اجرای ناغه‌گی و تحمیل تاوان برای جبران خسارت از قربانی، شیوۀ اثرگذار در کاهش نفرت­‌های اجتماعی بوده و مدل مناسبی برای اجرای عدالت ترمیمی محسوب می‌گردد. این شیوه که با اهداف عدالت جزایی هم­‌نوا است، در صورت اجرای هوش­‌مندانه موجب بازپذیری بزه­‌کار، بازتوانی قربانی و احساس امنیت جامعۀ محلی خواهد شد.

شناخت‎‌‌نامۀ نویسنده‌گان

دکتر عبدالملک وحیدی، پوهنتون/ دانش‌گاه غالبِ هرات

عضو هیئت‌علمیِ دیپارتمنت قضا و سارنوالی، پوهنځی/ دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی، پوهنتون/ دانش‌گاه غالب، هرات، افغانستان

خادم‌حسین رحیمی، دانش‌گاه تربیت مدرس، تهران

دانش‌جوی مقطع دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانش‌گاه تربیت مدرس، تهران، ایران

سرچشمه‌ها/ منابع

اردبيلی، محمدعلی. ( 1385). حقوق جزاي عمومی. ج اول. چ شانزدهم. تهران: نشر ميزان.

افغانی‌نویس، عبدالله. (1369). فرهنک لغات عامیانۀ فارسی افغانستان. چ دوم. بلخ: انتشارات مؤسسۀ بلخ.

بشیریه، حسین. ( 1389). کاریزما، سنت و قانون منابع مشروعیت سیاسی. در: معمای حکومت قانون در ایران (مجموعه مقالات). زیر نظر عباس عبدی. تهران: انتشارات طرح نو.‌

پیروز سماواتی، امیر. (‌1385). عدالت ترمیمی؛ تعدیل تدریجی عدالت کیفری یا تغییر آن. تهران: نشر نگاه‌‌.‌

تیمورخانف، ل. (‌1372). تاریخ ملی هزاره. برگردان به فارسی: عزیز طغیان. قم: انتشارات مؤسسۀ مطبعاتی اسماعیلیان.‌

خاقانی شروانی، افضل‌الدین. (‌1357). دیوان خاقانی شروانی. تصحیح علی عبدالرسولی. تهران: چاپ‌خانۀ مروی.‌‌

دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد. (‌1388). «مجموعه اسناد استانداردها و هنجارهای سازمان ملل متحد در زمینۀ پیش‌گیری از جرم و عدالت کیفری». ترجمۀ معاونت حقوقی و توسعۀ قضایی قوۀ قضائیه. تهران: انتشارات روزنامۀ رسمی.

دهخدا، علی‌اکبر. (‌1350). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: انتشارات دانش‌گاه تهران.

رحیمی، خادم‌حسین. (‌1390). «جلوه‌های مشارکت مردمی حل‌و‌فصل اختلافات کیفری در افغانستان». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی. به‌ ره‌نمایی: دکتر حسین غلامی. در دانش‌کدۀ حقوق دانش‌گاه اهلبیت.

شاد، محمد پادشاه. (‌1363). فرهنگ آنندراج. چ‌دوم. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: انتشارات کتاب‌خانۀ خیام.

علّامه، غلام‌حیدر. ( 1396) حقوق جزای عمومی افغانستان. چ‌ سوم. کابل: انتشارات دانش‌گاه ابن‌سینا. ‌

عوده، عبدالقادر. (‌1994). التشريع الجنايی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعي. ج1. بيروت: مؤسسه الرساله.

کلانتری، کیومرث. (‌1388). «تحلیل علمی از یک پروندۀ کیفری (زنای محصنه و اثبات آن)». ایران: فصل‌نامۀ پژوهش حقوق و سیاست. دورۀ 11 شمارۀ ‌‌26. قابل دست‌رس در: <https://www.sid.ir/paper/467060/fa>.

گرشاسبی، اصغر. (‌1388). هنر و فن میانجی‌گری. تهران: نشر مهاجر‌.

گلدوزیان، ایرج. ( 1400). حقوق جزای عمومی ایران. چ هجدهم. تهران: انشارات دانش‌گاه تهران.‌

مالستانی، طارق. (‌1372). فرهنگ ابتدایی ملی هزاره. کویته: نشر طارق. ‌

موسوی، سیدعسکر. (‌1387). هزاره‌های افغانستان؛ تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و سیاست. ترجمۀ اسدالله شفایی. کابل: اشک یاس‌.

مئس، آلت فرانسواز. (1385). «قراردادی‌کردن حقوق کیفری؛ افسانه یا واقعیت». ترجمۀ رضا فرج اللهی. ایران: مجلۀ حقوقی دادگستری. دورۀ 70 شمارۀ 54. قابل دست‌رس در: <http://www.jlj.ir/article_44297.html>.

وحیدی، عبدالملک. (‌1399). سیاست جنایی مشارکتی ایران و افغانستان در قبال خشونت علیه زنان. رسالۀ دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی. به‌ره‌نمایی: دکتر مهدی شیادائیان. در دانش‌کدۀ حقوق و علوم سیاسی پردیس فارابی دانش‌گاه تهران‌.

Barfield, Thomas: Afghan Customary Law and Its Relationship to Formal Judicial Institutions: Produced for the United States Institute for Pace, Washington, D C, June 26, 2003.

Downloads

چاپ شده

2022-12-10

ارجاع به مقاله

وحیدی ع., & رحیمی خ. (2022). مارکه؛ جلوه‌‌یی سنتی از اجرای عدالت ترمیمی در افغانستان. فصل‌نامۀ علمی - پژوهشی غالب, 11(4), ۴۱-۵۶. https://doi.org/10.58342/ghalibqj.V39.I4.5